Blockchain ve Blockchain Teknolojisinin Kullanma Alanlarından Biri Olarak: Dijital Mahkemeler

            Giriş

            Günümüzde Blockchain teknolojisi hakkında birçok tanım, bilgi ve özleşmiş çokça kavram hakkında bilgi bulunmaktadır.

             Blockchain teknojisi için “yeni bir çağ” diyebiliriz. Yazılım dünyasının halihzırda hakim olduğu bir husus olmasına karşın daha çok kripto paralarla anılan bu teknoloji aslında devlet ve hukuk temelinde günlük yaşam gibi birçok alanda bütünleşerek avantaj sağlayabilmektedir. Bu alanlardan birisi de “dijital mahkemeler” olacağa benzemektedir.

Sürekli yan yana anıldığı Kripto para haricinde bir çok kullanım alanı olan  Blockchain (Blokzincir) teknolojinden üretilmektedir. Blockchain teknolojisi 1991 yılında icat edilmesine karşın tanınması 2008 yılında Bitcoin ile birlikte olmuştur.  [1]

            Bitcoin, Kripto Paralar ve Blockchain

            Oldukça gündemde olan kripto parayla beraber açıklamak gerekirse;  Basit bir tanımla Blockchain, kripto paraların üretildiği teknolojidir.  Blokchain teknolojisiyle Smart Contracts (Akıllı Sözleşmeler) oluşturulmaktadır. Kanatimce; Kripto para hukuku aslında yazılım uzmanları ve hukukçuların el ele olduğu bir alan olmakla birlikte temelinde devinim halinde olan bir teknoloji olduğundan yazılım diline haiz olmayanlar  için anlamak teknik anlamıyla güçleşebilir. Hukuki alanla kullanılma potansiyeli olan Blockchain teknolojisini ve bu teknolojiyle doğan; ancak kurulması için avukata ihtiyaç olmayan özünde “kod”dan ibaret olan akıllı sözleşmeleri de tanımlamak gerekecektir.[2]

Blockchain teknolojinin kullanım alanı oldukça geniştir. Gündelik yaşamımızda marketten almış olduğumuz bir sebze için dahi bu teknoloji kullanılarak çiftçinin tarlasından markete ulaşana kadar sebzenin sulanması, gübrelenmesi, satış miktar vs. gibi konularda çift taraflı bir denetim imkanı sağlamaktadır.

            Sanal para, fikri mülkiyet, kimlik bilgileri, özgeçmiş, sözleşmeler ve kişisel veriler gibi insanlar için değerli olan şeylerin merkezi olmayan sanal bir yerde, resmi kurumlarca doğrulanması ve bu doğrulamalar için kğmisyon ücreti alınmadan teyit alınması işlemi, blcokcain teknolojisinin temelini oluşturmaktadır. (Bridges, 2017 : 3)

            Blokchain’in Kullanım Alanları

            Ticaret, bankacılık işlemleri, lojistik ve sigortacılık işlemlerinde problemlerin çözümünü kolaylaştırmakta ve belgelerin (noter gibi) onaylanmasını sağlamaktadır (Mainelli, 2017: 3). Günümüzde bankacılık ve alışveriş gibi hizmetler internet ortamında yapılabilmekte ve bu kayıtların doğruluğu paket programlar tarafından yapılmaktadır. Blockchain fikri de bu yapılan işlemlerin doğruluğunu teyit etme ve kaydetme işlemi olarak düşünülebilir (Marvin, 2016-17: 2). Blockchain, dünya çapında değer kaynağı olarak düşünülen, erişime karşı güvenli olarak inşa edilen ve sürekli büyüyen dağıtılmış bir veri tabanına sahip bilgi datalarının kaydını tutan bir yapıdır (Seth, 2016: 20). Blokchain, internet üzerinde verileri güvenli bir şekilde izlemek ve aktarmak için bir şifreleme protokolü veya yazılım yoluyla uygulanan ayrıntılı kurallar grubudur. Blokchain, işlemleri kaydetmek ve doğrulamak için şifrelenmiş bir dijital defter veya veri tabanı (Gibson ve Kirk, 2016: 7) şeklinde de tanımlanabilir. Blokchainde herhangi bir merkez bulunmamaktadır. Kişisel birçok veriyi içeren blokchain başlangıçta güvenli bir kayıt tutma protokolü olarak düşünülmüştür (Bridges, 2017: 5). Bu güvenli yazılıma üçüncü tarafların güvenmesi şarttır (Gibson and Kirk, 2016: 8). Aksi takdirde sistemde güven ve ortaya çıkacak ve istenen verim elde edilmeyecektir. Sistem geçmişi değiştirmediği için, kimlik bilgileri, sağlık verileri, krediler, cezalar gibi işlemler silinmeyecektir (Mainelli, 2017: 5). Blockchainde temel gaye işlemleri herhangi bir otoriteye ihtiyaç duymadan doğruluğunu onaylamaktır. Günümüzde bir belge notere onaylatılmış olsa dahi ilerde değiştirilebilme imkânına sahipken blokchain’in yapısı bu belgenin değiştirilemeyeceği garantisini verir (Seth, 2016: 21). Bir veriyi silmek için bütün kullanıcılar aynı anda silme işlemini onaylaması gerekir. Ancak bu sanal bir imkânsızlıktır. Yok edilmek istenen bir veri silinse dahi bu veriye eklenen yeni verilerde eklenmiş olduğundan dolayı alternatif bir gelecek oluşacaktır (Bridges, 2017: 5). Veri tabanına bir işlem girildikten, hesaplar güncellendikten sonra kayıtlar değiştirilemez çünkü tüm kayıtlar birbirine bağlıdır (Gibson ve Kirk, 2016: 7). Veri tabanına Kimlik, sağlık bilgileri ve akademik nitelikteki belgelerin onaylanmış birer sureti dijital olarak işlenir (Mainelli, 2017: 5). [3]

            Blockchain’in oldukça fazla kullanım alanı vardır. İstanbul’da İSKİ ve İGDAŞ abonelik açma ve kapama işlemlerini Blockchain üzerinden  yapmaya hazırlanmaktadır.  Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi de Twitter hesabından Blokchain kullanım alanlarıyla ilgili tweet atmıştır.  

            Dünyada ise sahte fatura düzenlemek amacıyla Çin’de belli şehirlerde Blockchain tabanlı bir faturalandırma sistemi kullanılmaktadır.  Ayrıca Çin duruşmaları kayıt altına alma gibi  işlemlerin yanı sıra mahkemelerin karar verme sürecinde yapay zeka ve blockchain teknolojilerini uyguladığı belirtilmiştir.

            Blockchain ve Akıllı Sözleşmeler

            Blockchain ile beraber akıllı sözleşmelerden kısaca bahsetmek gerekirse; günümüzde akıllı sözleşmeler Blockchain ile özdeşleşmiş durumdadır. 30 Temmuz 2015’te faaliyete girem Ethereum Blockchain’i akıllı sözleşmelerin kurulabilmesine imkan tanımaktadır. Akıllı sözleşmelerin de kurulabileceği bir sistem olan Ethereum Blockchain’i “Blockchain 2.0” olarak nitelendirilmektedir. Farklı tanımları bulunmakla birlikte akıllı sözleşmeler, Blockchain teknolojisinde belirli koşulların karşılanması halinde kendiliğinden uygulanan ve Blockchain’,n şifreli ve adem-i merkeziyetçi yapısından dolayı kendiliğinden işlemi sonuçlandıran ve manipüle edilebilmekten uzak bir dijital program olarak tanımlanabilir.^[4]

            Akıllı sözleşmeler, tarafların konu ve yükümlülükler üzerinde anlaşmaları akabinde hazırlanarak kriptografik olarak imzalanıp blockchain sistemine yüklenir. Yüklenen sözleşmeler, blockchain üzerinde olan diğer bileşenlerle etkileşim kurabilir. Bu etkileşim bir işlemin başlatılması olabileceği gibi, bir bilginin gönderilmesi ya da teslim alınması şeklinde olabilir. Sözleşme hazırlanırken içerisinden bu konuda bir mesaj alınması gibi belirlenmiş durumlar olduğu takdirde, akıllı sözleşmeler otomatik olarak içerisinde tanımlanmış olan anlaşma koşullarının çalıştırılmasını sağlar.

Mevcut hukuk sistemimizde bu konuda henüz hiçbir düzenleme olmasa da, dünyada Blockchain üzerinde tutulan kayıtların resmi nitelik kazandığı kabul edilmeye başlandığı görülmektedir. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri’nde Delaware Eyaleti, 2017 yılında Blockchain’i şirketler için yasal kayıt tutma yöntemi olarak kabul etmiştir. Bu düzenlemeye göre, firmalar Blockchain teknolojisi kullananlara hisse arz edebilmekte ve hak sahipliği kayıtlarını tutabilmektedir. Önemle ifade etmek gerekir ki, Türk Hukuku da dahil birçok ülke hukukunda, akıllı sözleşmeler kullanılabilecektir. Bunun için özel bir yasal altyapı ve kanuni düzenleme yapılması şart değildir. Zira, Türk Hukuku uyarınca kanuna ve ahlaka aykırı olmayan her tür sözleşme yapılabildiği ve geçerliliğini koruyabildiği için, uygun kimlik ve yetki doğrulama araçlarının sağlandığı koşullarda, akıllı sözleşmeler de elbette ki uygulama alanı bulabilecektir. Ancak, mevcut hukuk sistemimizde özel şekil şartına tabi olan tapu devri, araç satışı veya nikah akdi gibi sözleşmelerde akıllı sözleşmelerin uygulanması pek mümkün görünmemektedir. Bunun devri, araç satışı veya nikah akdi gibi sözleşmelerde akıllı sözleşmelerin uygulanması pek mümkün görünmemektedir.[5]

            Akıllı Mahkemeler ve Blockchain

            Bu bilgiler doğrultusunda dünyada en büyük ekonomiye sahip ülkelerden olan Çin’de yaşanılan gelişmelerle beraber Blockchain teknolojisinin duruşmalarda ve delil niteliğinde kullanılmasıyla ilgili güncel gelişmeler mevcuttur.

            Çin Merkez Bankası geçtiğimiz aylarda ülkede kripto para ve türevleriyle yapılan tüm işlemlerinin yasaklanmasına ilişkin karar vermişti. [6] Buna  karşın Çin’de hukuk alanında Blockchain kullanımının oldukça yaygın olduğu bilinmektedir. Kaldı ki Çin’de mahkemelerde “yapay zeka hakimler”i kullanılmasıyla dikkatleri üzerine çekmiştir. [7]

Bu hususlar başka ülkelere ilham olmakla birlikle hukukun temel ilkelerine ilişkin tartışmaları da beraberinde getirmiştir. Temelde bu “dahi” teknolojiler aslında  “insan faktörünü” ortadan kaldırmaya yönelik olduğu için hem hata yapma oranını, hem de  maaş vs. gibi ödenekler olmadığı için  aynı zamanda maliyeti azaltmayı hedeflemektedir.

            Bu konulara ilişkin yeniliklerde başı çeken ve örnek gösterilebilecek Çin, Geçen yıl Çin Halk Yüksek Mahkemesi blockchain kayıtlarını bağlayıcılığı olan hukuki delil olarak kabul edileceğini açıkladı. 

Bu karar birçok kişi tarafından blockchain teknolojisinin yaygınlaşması açısından önemli ve destekleyici bir gelişme olarak değerlendirildi. Çin Halk Yüksek Mahkemesi’nin Eylül 2018’de açıkladığı kararına göre: Mahkemeler internet ile ilişkili davalarda blockchain ortamındaki kayıtları yasal bağlayıcılığı olan hukuki delil olarak kabul edecek.

2017’den bu yana Çin’de “İnternet Mahkemeleri” adı altında çalışan mahkemeler mevcut. İlk olarak Hangzhou eyaletinde açılan bu mahkeme aynı zamanda blockchain kayıtlarını da delil olarak kabul eden ilk mahkemedir.[8]

            Blockchain ve yapay zekaya dayanan Çin’in akıllı mahkemeleri Blockchain kullanımıyla büyük başarı elde etmiştir. 2019’da kurulduğundan bu yana milyonlarca dava çözüme kavuşmuştur. Bu mahkemeler haftanın 7 günü 24 saat çalışmakta olup  bu sayede Çin mahkemelerinin üzerindeki idari yükü önemli ölçüde azaltmıştır. Çin mahkemeleri, küçük suçların kolay ve hızlı bir şekilde çözülmesine izin vermektedir. Çin günümüz itibariyle bu alanda lider konumdadır. Ülke halihazırda blockchain teknolojisini çeşitli şekillerde entegre etmiş bulunup bunlardan biri duruşmaları kaydetmektir. Çin’in en büyük şehirlerinden biri olan Şangay’da bulunan mahkemeler birkaç aydır blok zincirinde kayıtlar depoladığı için bu sistemin öncüsü olarak duruyor [9]

Şangay Mahkemeleri mahkeme reformu pilotunun bir parçası olarak duruşmaları kaydetmek için Blockchain teknolojisini kullanmaktadır.

            Şanghay yüksek mahkemesi tarafından düzenlenen yakın tarihli bir mahkeme reform konferansına katılanlar Minhang Bölge Halk Mahkemesinin bir hisse devri sözleşme anlaşmazlığını kaydetmek için blockchain teknolojisini kullandığını gözlemlemiştir. Rapor şunları ekledi: “Mahkeme kayıt dosyalarının ve yazılı materyallerin dosya adını dosya boyutunu dosya oluşturma süresini ve diğer bilgilerini kaydeden meta veri tablosu anında oluşturulur […] Görsel-işitsel dönüşüm kaydı taraflarca onaylanan meta veri tablosu imza ve diğer materyaller davanın “elektronik dosyasında” tamamen sunuldu. ” Şangay mahkeme reform pilotunun bu yıl Mart ayında başladığı bildirilmiştir. Üç aydan daha kısa bir sürede reformu desteklemek için toplam 260 mahkeme kuruldu. Rapora göre toplam 90 iş mahkemesi ve 493 hakim duruşma reformunu uyguladı ve 4261 duruşma tamamlanmıştır.[10]

            Çin ile beraber bu atılımı yapan bir diğer ülke olan Tayland; Tayland Adalet Divanı açıklamasına göre, sahip olduğu tüm adli bilgi veritabanını blockchain platformuna taşımak için çalışıldığından bahsetmiştir.

            Ülke mahkemelerinin %90’ından fazlasını denetleyen Adalet Mahkemeleri, basın açıklamasında bir süredir blockchain ağını geliştirdiğini duyurmuştur. Amaç Tayland hükümetinin ülkenin kamu hizmetlerini dijitalleştirme çabalarının bir parçası olarak tüm kayıtlarını gelecek yıla kadar çevrim içi hale getirmektir.

            Bu blockchain projesi, Tayland hükümeti tarafından “Tayland 4.0” ekonomik modeli ile çalışan, hükümetin dijitalleştirilmesi için yaptığı bir dizi projeden biri olarak durmaktadır. Bu model, yapay zeka, blok zinciri, nanoteknoloji, biyoteknoloji ve bunlar gibi çok daha fazla gelişmekte olan teknolojinin benimsenmesinden yoğun bir şekilde yararlanmaktadır.

Tayland, yaptığı bu hamle ile blockchain teknolojisini yargı sistemine entegre etmeyi başaran diğer birçok Asya ülkesinin arasına katılmıştır.[11].

            Sonuç

            Sonuç olarak; Blockchain teknojisinin pratikte mahkemelerde kullanımının yarar sağlayacağı aşikardır. Kullanım sıklığı arttıkça yepyeni kullanım alanları bile keşfedilebilir. Dava dosyalarında,  duruşmalarda şeffaflık açısından da kolaylık sağlayacaktır. Bu teknoloji “insani” hata yapma durumunu ortadan kaldırdığı için hüküm hariç diğer aşamaları ispata dayalı olarak objektif olarak veri halinde sunacaktır. Henüz yeni olan bu gelişmeleri iş yükü çok olan mahkemelerimiz için (adliye personeli, mahkeme kalemleri) kolaylık getireceği öngörülebilir.

Yazar: Av. Nevin İrem Gürbüzer Görmez

Blockchain Hukuku alanındaki diğer yazıları bağlantıdan okuyabilirsiniz.

Blockchain Türkiye Koordinatörü Ahmet USTA‘nın kaleme aldığı Uzun Bir Şiirin Son Hikayesi: Blokzinciri isimli yazıyı da 7. Sayımızda görebilirsiniz.

[1] Bilgili Fatih ve Cengil Fatih, Blockchain ve Kripto Para Hukuku , 1.Bası, Bursa, 2019, s..37,

[2] Gürbüzer Görmez Nevin İrem, Yargıtay Kararları Işığında Faturanın İspat Açısından İncelenmesi, 2. Bası, Ankara, Seçkin Yayıncılık, s. 16

[3] Gümüş, A , Erkuş, H .(2019) : “Blockchain ve Kripto Paraların Kullanımı Üzerine Bir De-ğerlendirme” . Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 7 s. 41-49 https://dergipark.org.tr/tr/pub/anemon/issue/43821/427976

[4] Bilgili Fatih ve Cengil Fatih :  Blockchain ve Kripto Para Hukuku , 1.Bası, Bursa, 2019, s.151-152

[5] GÖNEN Hasan Zihni, YAMANER Begüm (2020) : Blockchain Teknolojisi ve Akıllı Sözleşmelerin Mevcut Hukuk Sistemi Açısından Değerlendirme, Gönen Law Office, Mart, s. 2-6

      (https://gonen.com.tr/wp-content/uploads/2020/05/Blockchain-Teknolojisi-ve-Ak%C4%B1ll%C4%B1-S%C3%B6zle%C5%9Fmelerin-Mevcut-Hukuk-Sistemi-A%C3%A7%C4%B1s%C4%B1ndan-De%C4%9Ferlendirilmesi_Mart-2020.pdf)

[6] https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-58682451

[7] https://www.aa.com.tr/tr/dunya/cinde-mahkemelerde-yapay-zeka-yargic-donemi/1517601

[8] https://bctr.org/cinde-blockchain-buyuk-duvarin-ardinda-buyuyen-tohum-9236/

[9] https://tr.investing.com/news/cryptocurrency-news/tayland-mahkeme-kaytlarn-blockchain-platformunda-saklamay-planlyor-2001590

[10] https://www.kriptoarena.com/cin-mahkemeleri-durusmalari-kaydetmek-icin-blockchain-teknolojisini-kullaniyor/

[11] https://tr.investing.com/news/cryptocurrency-news/tayland-mahkeme-kaytlarn-blockchain-platformunda-saklamay-planlyor-2001590