E-Spor’da e-Doping

Teknolojinin bu denli gelişimiyle birlikte birçok alana yayılmasının kaçınılmaz etkisi spora da yansımıştır. Spor da e-spor şekliyle dijital dünyada yerini bularak yeni bir forma bürünmüştür. Wagner’a göre “E-Spor, insanların bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında zihinsel veya fiziksel yetenekler geliştirdiği ve eğittiği bir spor faaliyetleri alanıdır.” (WAGNER, 2006) Bir başka deyişle Elektronik Spor[“Elektronik Spor” teriminin ilk ne zaman ve nerede kullanıldığına dair bknz., WAGNER, ”On the Scientific Relevance of eSports”, https://www.researchgate.net/publication/220968200_On_the_Scientific_Relevance_of_eSports, (Erişim:12.03.2021). ] da denilen e-spor, çağımızın getirdiği teknolojik gelişmelerle beraber sporun sanal formuyla realiteye geçen, aynı zamanda geleneksel sporlardan farklı olarak, kendine has özellikleri içinde barındıran yeni bir spor dalıdır. Ancak geleneksel sporlarla kesişen belli temel özellikleri vardır. E-Sporun, kendi içinde bulundurduğu profesyonel sporcular ve takımlarla aynı zamanda tertip edilen oyun turnuvalarının izleyici kitlesine ulaşan bir platformun varlığıyla, geleneksel sporda olan bu ana öğeleri barındırdığını söyleyebiliriz. (e-doping)

Spor turnuvalarının artık yazılım algoritmasına dönüşüp elektronik ortama girerek dijitalleşmiş yeni dünyada ‘siber spor alemi’ şekline tahavvül etmesiyle yakın zamanda ülkemizde 2018 tarih ve 277144 sayılı Bakanlık Makamı onayı ile Genel Müdürlüğümüze bağlı olarak Türkiye E-Spor Federasyonu Başkanlığı kurulmuştur.[ Türkiye E-Spor Federasyonu sayfasına, http://tesfed.gov.tr/ ulaşılabilir.] Bu önemli adımla birlikte spor hukukunun alt dalı olarak diyebileceğimiz e-spor hukukunun da ülkemizde yadsınamayacak bir yere geleceği, bilişim hukuku, fikri mülkiyet hukuku ve diğer hukuk alanlarıyla da ilişkili bir şekilde kendine özgü dinamiklerini oluşturacağı kesindir.

E-Spor oyuncuları hakkında geleneksel sporcular gibi spor statüsünde mi değil mi dünya genelinde tartışmalıdır. Sporcu olduğuna yönelik görüşlerle birlikte sporcu olmadığı yönünde görüşler de bulunmaktadır. Ancak sporcu olabilmek için eğer fiziksel etkinliğin varlığını zorunlu kılarsak e-sporcu, klavye ve mouse kullanımı ile yani fiziksel hareketlilik açısından dakikada 400 hareket (MUSTAFAOĞLU, 2018) yapabilmektedir. Bu nedenle Spor Hukuku açısından sporcu statüsünde olabileceği görüşü daha mantıklıdır.

Oyun analizi ve araştırma şirketi olan Newzoo, 2020 Küresel E-spor Pazar Raporunda, e-spor endüstrisinin gelirinin 2020 yılına kadar 150 milyon ABD doları artarak 1,1 milyar ABD dolarına ulaşmasının beklendiği şeklinde tahminde bulunarak, e-spor endüstrisinin ne denli bir hızda geliştiğini görmekteyiz.[Newzoo Küresel E-Spor Pazar Raporu için bknz., https://newzoo.com/insights/trend-reports/newzoo-global- esports-market-report-2020-light-version/ , (Erişim:12.03.2021).] Bu istatistiklerden de anlaşılacağı üzere e-spor endüstrisinin önemli bütçeleri barındırdığı ve giderek de e-sporda bütçelerin yükseleceği kanısına varabiliriz. Bu durum, yani e-spor endüstrisinin yüksek miktardaki ödül oyunlarının tesiri, oyuncuların oyun esnasında oyun sistemini iyileştirici bazı yasaklı yöntemleri kullanmasına yol açmıştır.

Bu şekilde galibiyet elde edilmesi geleneksel sporlarda da olduğu gibi e-sporda da sorun teşkil etmiştir. Yakın zamanda sıkça gündeme gelen e-sporda eDopinge yönelik sporcular tarafından ardı ardına gelen ilaç kullanımına yönelik itiraflar ve siber dopingin de farklı çeşitlerinin tespit edilmesiyle bu alanda ciddi bir şekilde harekete geçilmesini mühim hale getirmiştir.

e-Doping Nedir?

eDoping, belirli bir oyuncunun kazanma şansını artıran ve adil oyun kurallarının aksine hareket edilmesiyle oyunun sonucunun manipüle edilmesi anlamına gelir.

Bir başka deyişle e-Doping, spor sonuçlarını oyuncunun kendi lehine illegal şekilde iyileştirmesiyle, adil oyun ilkesine aykırı davranarak oyun sonucunu değiştirilmesini sağlayan yöntemlerin kullanılmasının tümüne denir. Ancak geleneksel sporlardaki dopinge göre elektronik dopingin amacı sadece fiziksel uygunluğu etkilemek değil, aynı zamanda entelektüel verimliliği de etkilemektedir. (Mihelin, 2020)

eDopingi, e-sporun kendine özgülüğü nedeniyle ikili ayrıma tabi tutabiliriz. Birincisi, geleneksel sporlarda da olduğu gibi yasaklı ilaç kullanılması nedeniyle oyunda avantaj elde etmek, ikincisi ise diğer bahsedilen yöntemle eşit derece yaygın olan belli kodların değiştirilerek yani oyunun temelindeki yazılımın içine illegal şekilde sızılarak (hackleyerek) avantaj elde edilmesidir. Oyunun kendi alanı ve stiline göre çeşitli hile yöntemleri vardır. Örnek vermek gerekirse okçuluk konseptinde olan oyunda oyuncu, yazılıma kendi lehine çevirme saikiyle gayrimeşru şekilde sızıp, otomatik nişan alma özelliğini etkinleştirerek haksız bir üstünlük sağlamıştır. İçinde birçok yöntemi barındıran bir diğer eDoping yöntemi yine oyun sırasında oyun yazılımıyla birlikte klavyenin veya farenin ayarlarını değiştirmesiyle sadece tek hamleyle bir dizi avantaj elde edilebilmesidir. (Mihelin, 2020)

E-Doping Türleri

E-spor’da adil oyun prensibine zarar veren sık kıllanılan bazı yöntemleri sıralamamız gerekirse bunlar aşağıdaki gibidir. (Richard Wee, 2017)

Aimbots: Nişangâh, hedefi gördükten hemen sonra otomatik olarak rakibe hizalanırsa ve  “Triggerbot” adı verilen başka bir hack ile birleştirilirse, nişangâh hizalandıktan sonra otomatik olarak ateş edecektir.

Scripting: Oyunda istenilen avantajın sağlanabilmesi için gerçekleştirilen eylemlerin otomatikleştirerek bir komutla yapılabilmesidir.

Stream Siniping: Youtube ve Twitch gibi çevrimiçi yayınlanan popüler turnuvalarda oyuncuların aynı anda başka bir monitörden onun canlı yayını izleyerek, rakip hakkında bilgi edinip bir sonraki hamlelerini buna göre belirlemesiyle avantaj sağlamasıdır.

Ddos Attacks: Distributed Denial of Service (Dağıtık Hizmet Engelleme) saldırısı, sistemin belirli kapasite sınırlarının ötesinde verilere maruz kalmasıyla, kullanıcıların bir saldırı nedeniyle sisteme veya siteye girmesinin engellenebilmesidir.

Kimyasal dopingi ilgilendiren kısım için zaten geleneksel sporda süre gelen belli başlı uygulamalar vardı ve bu uygulamalar e-sporun özüne dönüştürülerek kıyasen e-spora da uygulanması mümkün olmaktadır. Dünyada e-spora yönelik büyük çaplı turnuvaları organize eden Elektronik Spor Ligi (ESL), Dünya Anti-Doping Ajansı (WADA) ile işbirliği yaparak özel anti-doping uygulamasına yer verilmiştir. Aynı zamanda ESL girişimiyle Dünya E-Sporlar Derneği (WESA), endüstri lideri profesyonel e-spor ekipleri ile dünyanın en büyük e-spor şirketi olan ESL arasındaki ortak çabaların sonucudur.

Benzer geleneksel spor derneklerine dayanan WESA, oyuncu temsili unsurları, standartlaştırılmış düzenlemeler ve takımlar için gelir payları getirerek e-sporları daha da profesyonelleştirerek açık ve kapsayıcı bir organizasyondur.”, https://www.wesa.gg/ .] kurulmuştur. (Tomasz KORYZMA, 2019) Ancak makalenin de asli konusu olan eDopingin diğer türü olan siber anlamda dopingi ne şekilde bir önlemeye ve yaptırıma tabi tutulacağı konusunda henüz oturmuş bir düzen yoktur. Ancak siber dopinge yönelik yakın zamanda önemli diyebileceğimiz yasal adımlar atılmıştır.

Polonyalı yasa koyucu bu sorunla ilgili Polonya Telif Hakkı ve İlgili Haklar Yasası [Polonya Telif Hakkı yasası için bknz., http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19940240083/U/D19940083Lj.pdf , (Erişim:09.03.2021).] ile önemli bir adım atmıştır. Bu yasaya göre, yazarın bilgisayar programına ilişkin ekonomik telif hakkının kapsamını belirler ve telif hakkı sahibinin izni olmaksızın bilgisayar programının yapısında yapılacak herhangi bir değişiklik veya değişikliği yasaklar.

Türkiye’de de 1 Ocak 2021’de yürürlüğe girmiş olan Türkiye Dopingle Mücadele Talimatı, Dünya Dopingle Mücadele Ajansı (WADA) tarafından yayımlanan 2021 Dünya Dopingle Mücadele Kurallarına uygun şekilde yeniden düzenlenerek küresel alanda geçerliliği olan dünya dopingle mücadele prosedürüne uyumlu hale getirilmiştir.[ 2021 Türkiye Dopingle Mücadele Talimatı sayfasına, http://www.tdmk.org.tr/2021-turkiye-dopingle-mucadele- talimati/ulaşılabilir.]

“Dopingle Mücadele Kural İhlalleri” başlığı altındaki maddede bahsedilen “Yasaklı bir Madde veya Yasaklı bir Yöntemin Sporcular Tarafından Kullanılması veya kullanılmaya teşebbüs edilmesi” yasaklı yöntemin kullanılması her ne kadar yukarıda bahsettiğimiz kimyasallar haricindeki diğer e-doping türünü ilk seferde akla getirse de, maddenin tamamını ve talimatın tamamını gözden geçirdiğimizde bu yönteme yer verilmediğini görüyoruz. E-Spor için aslında bu doping türünün de adil spor ilkesi açısından ne kadar zarar verici olduğunu bilmekteyiz. Gitgide yeni uygulamaların da ortaya çıkmasıyla önlemlerin daha net ve kararlı şekilde alınması gereklidir. Sporun kendine özgü adil rekabet özelliğine zarar verici bu durumun önüne geçmek için ülkemizde de bu sorun irdelenerek, düzenlemeye yer verilmelidir. İhlal edebilir ve bu sebeple bahsedilen düzenleme, telif hakkı sahibi olarak oyun tertip edicinin Ekonomik telif hakkını yazardan alan taraf genellikle oyun organizatörüdür. Bu tür bir e-Doping kolayca ekonomik telif hakkını uğradığı hasarların karşılaması arzları da dâhil olmak üzere, ihlal eden kişiye karşı muhtelif legal arzlar için bir esas oluşturabilir. (Tomasz KORYZMA, 2019)

Ne var ki Türkiye Dopingle Mücadele Talimatında siber dopingle ilgili herhangi bir özel düzenlemeye yer verilmemiştir, sadece sporda doping olarak yasaklanmış kimyasal maddelerin ve yasaklanmış yöntemlerin kullanımını tanımlamıştır. Talimatta “ ESİC[7 “Esic, 2016 yılında, maç manipülasyonu ve doping dahil ancak bunlarla sınırlı olmamak üzere esporda her türlü hile türünün aksamasını önleme soruşturması ve kovuşturması için sorumluluk almak üzere kuruldu. Benzer fikirlere sahip üyelerden oluşan küresel bir topluluk” ] kuruluşunun bu konudaki yaklaşımı bu doping türüne genel çerçeve niteliğinde bir önlem alınması ile umut verici olmuştur.

“Davranış kodu” adı altında suçlar ve yaptırımlar şeklinde sıralanmıştır. Suçları kendi arasında seviyelendirerek sınırlı sayıda suç çeşidi sayılmış ve yaptırım şeklini de “yaptırım tablosu” ile belirleyerek bir sistem oluşturulmuştur. Aslında Esic https://esic.gg/about/ oluşturduğu bu sistemde çerçeve bir yapı vardır. Bu yapının, e-sporun giderek gelişmesiyle haliyle ardından getirdiği farklı suç stillerine uyumlanmayı amaçladığı açıktır. Bu prosedürde sayılan siber dopingi ilgilendiren 3.seviyede “2.3.3 Bir Oyunu veya Maçı kazanmak için hile yapmak veya hile yapmaya teşebbüs etmek.” ve 4. Seviyede “2.4.4 Bir Oyunu veya Maçı kazanmak için hile yapmak veya hile yapmaya teşebbüs etmek.” sayılan suçlar yer almaktadır. İki suç türü de aynı olmakla birlikte seviyeleri farklıdır. Oyuncunun yaptığı uygun olmayan eylemin hangi seviye suç türü olduğu yönündeki belirlemeye dair takdir yetkisi hakemlere bırakılmıştır.

E-Doping’te Yaptırım Türleri

Oyuncular tarafından oyuna illegal müdahalenin hangi seviye suç olduğu hakemler tarafından belirlendikten sonra tabloda bulunan seviyelere ayrılmış yaptırım türleri uygulanır. Bunlardan bazıları şöyledir;

• “Oyun ve / veya Etkinlik / etkinliklerden 1 ile 5 yıl arasında sabit bir askıya alma süresi.”

• “Maç ve / veya Etkinlik Ödülü parasının (veya eşdeğeri) % 100’üne kadar para cezası ve / veya 4 ila 8 Askıya Alma Puanı ve / veya Oyun ve / veya Etkinlik / etkinliklerden 24 aya kadar sabit bir askıya alma süresi”,

• “Bir (1) yıl ile ömür boyu arasında Oyun ve / veya Etkinlik / Oyunlardan ve / veya Oyunlardan ve / veya Etkinliklerden ve / veya E-Sporlardan askıya alınması”

• “Tüm e-spordan ömür boyu askıya alınma” gibi çeşitli yaptırımlara tabi tutulurlar. [ Esic’in “Davranış kodu” adı altında belirlenen suçların yaptırım tablosu için bknz., https://esic.gg/codes/code- of-conduct/ ]

Sonuç

Espor’un sağlıklı gelişimini sağlayabilmesi hasebiyle yeni bir suç türü olan siber suç olarak tanımlayabileceğimiz eDoping sorunu için ivedilikle önlem alınması gerekmektedir. Global anlamda bu eDoping türüne ilişkin tutarlı bir düzenleme ve tesanüt olmamasından dolayı oyuncular şirketlerin kendi belirlediği farklı cezalara, ligin politikalarına ve uygulamalarına tabi olarak hak kaybına uğramaktadırlar. Türkiye E-spor Federasyonu’nun (TESFED) bu anlamda yayınladığı herhangi bir talimat bulunmamaktadır. Küresel anlamda bu soruna ilişkin düzenlemelerde birlik olduktan sonra TESFED tarafından genel düzenlemeye uygun şekilde uyumlanma sağlanarak sporcuların haklarının bir nebze daha korunabileceği aşikârdır. Esic kuruluşunun e-spor için düzenlemiş olduğu bu prosedür geliştirilerek dünya çapında ‘bağlayıcı’ bir genel organizasyon haline getirilip, Türkiye E-spor Federasyonu tarafından Dünya Dopingle Mücadele’yle (WADA) sağlanan uyumlama gibi eDoping için de ayrı ve ayrıntılı bir düzenleme yapılabilir. Bu uyumlanmayla birlikte genel kurallar, davranış kuralları ve yaptırımlar şirketlerin tekeline bırakılmadan oyuncuların hakları, bağlayıcı olan küresel kuruluş tarafından korunacaktır. Bu yapılandırma e-sporda sporun özüne uygun düşecek dürüst galibiyetleri de peşinden getirecektir.

Yazar: Madina ABASOVA

E-Spor Hukuku hakkında Blog yazılarımız için bağlantıya tıklayabilirsiniz.

Bilişim Hukuku Derneği başkanı Av. Kürşat ERGÜN’ün “E-Spor Hukuku ve Diğer Hukuk Dalları Arasındaki İlişki” isimli yazısını bağlantıdan okuyabilirsiniz.

Kaynakça

Mihelin, Š. (2020, 01 14). lemur.legal. https://www.lemur.legal/post/edoping-prohibited-drugs-and- methods-used-in-esports-to-improve-es-porting-results adresinden alındı

MUSTAFAOĞLU, R. (2018). e-Spor, Spor ve Fiziksel Aktivite . Ulusal Spor Bilimleri Dergisi,, 84-96. Richard Wee, L. L. (2017, 10 15). mahwengkwai. https://mahwengkwai.com/mwka-esports-law-meta- edoping-plague-esports-part-1/ adresinden alındı

Tomasz KORYZMA, A. Z. (2019, 08). cms.law. https://cms.law/en/bra/publication/doping-is-damaging- esports adresinden alındı

WAGNER, M. G. (2006). On the Scientific Relevance of eSports. International Conference on Internet Computing (s. 437-442). Krems: CSREA Press.