Elektronik Tahkim Ve Uygulamaları

Giriş

İnternet kullanımının yaşadığımız çağda ivme kazanması ve pandemi ile birlikte kendine daha çok kullanım alanı bulması pek çok yeniliği de beraberinde getirmiştir. Nitekim elektronik ticaretin yaygınlaşması da yine internetin kullanım alanının genişlemesi ile ortaya çıkmıştır. (elektronik tahkim)

  Son yıllarla beraber uyuşmazlıkların çözümünde ise hız ve daha az maliyet göz önünde bulundurularak çalışmalar yapılmaktadır. Özellikle pandemi döneminde toplantıların Zoom, Team Viewer gibi uygulamalar üzerinden yapılmasıyla hem maliyet azaltılmış hem de taraflara kolaylıklar sağlanmıştır.

  Ülkemizde UYAP sistemi ile elektronik yolla dava ve icra takibi açılabilmekte, harç yatırılabilmekte ve dilekçeler yer ve zaman gözetilmeksizin ilgili kuruma gönderilebilmektedir. Yargı sisteminin de teknolojiye ayak uydurması tahkim müessesesinde de güncellemeler getirmiştir.  

Elektronik Tahkim

Arapça kökenli olan Tahkim kelimesi, kuvvetleştirme, sağlamlaştırma anlamlarına gelmektedir. [1] Ayrıca bu kelime anlaşmazlıkların hakem yoluyla çözülmesi yöntemine verilen isimdir. Hukuki olarak tahkim, kanunun münhasıran mahkemeleri yetkili kılmadığı konularda taraflar arasında ortaya çıkmış veya ileride ortaya çıkabilecek uyuşmazlıkların bir sözleşme veya kanun hükmü gereğince devlet yargısına başvurmadan taraflarca, mahkemece bunların yetkilendirildiği bir kurumca veya kanun tarafından doğrudan seçilmiş tarafsız bir üçüncü kişi aracılığıyla çözümlenmesi olarak tanımlanmaktadır. [2] Tahkimin pek çok çeşidi bulunmakla birlikte milli tahkim ve milletlerarası tahkim olarak bir ayrımı da mevcuttur. Milletlerarası tahkimde duruşma yapılmadan karar verilebilen davalarda hakemler fiziki olarak bir arada toplanmadan karar verebilmektedirler. Kaldı ki haberleşme olanaklarının geliştiği günümüz dünyasında hakemler bir araya gelmeksizin telekonferans veya elektronik posta yoluyla müzakere yapabilmekte ve neticesinde karar verebilmektedirler. [4] Bu şekliyle teknolojik gelişmeler “Elektronik Tahkim” kavramının doğmasına ve gelişmesine neden olmuştur. [4] Elektronik tahkim klasik bilinen tahkimin tüm özellikleri ile aynıdır. Elektronik tahkimin kararları klasik tahkim kararları gibi bağlayıcıdır ve tenfizi istenebilmektedir. [5] Elektronik tahkimde tanık ve uzmanlar tele-konferans yoluyla dinlenebilmekte, davaya konu belgeler sistem üzerinden taraflara iletilebilmekte ve hakemlerde yargılama usulünde teknolojinin tüm imkanlarından yararlanabilmektedir. Taraflar tahkim yargılamasında uygulanacak usulü serbestçe belirleyebilirler ancak tarafların usulde anlaşamadığı hususlarda bu kuralları hakemler belirlemektedir. Bu yönde yapılan anlaşma ise geçerli sayılmaktadır. [6]

Elektronik tahkimde, günler sürebilen posta gönderimi yerine çok daha kısa zamanda gerçekleştirilebilen elektronik posta hizmeti kullanılmaktadır. Ayrıca tarafların duruşmaya katılmaları için herhangi bir zahmete girmelerine de gerek kalmamaktadır. Bu duruşmalar yine telekonferans yöntemi ile gerçekleştirilmektedir. [7] Bu doğrultuda çevrimiçi tahkimde yüz yüze iletişimin sağlamış olduğu etkileşimi sağlayıp sağlayamayacağı tartışmalı bir konu olsa da yüz yüze iletişim eksikliğinden kaynaklı problemlerin telekonferans gibi olanakların kullanımının arttırılması ve bu olanakların geliştirilmesi de mümkündür. [8] Öğreti de tahkim sürecine ilişkin temel işlemlerin fiziki olarak yapıldığı ancak teknolojinin sadece taraflara kolaylık ve hız kazandırması amacıyla kullanıldığı durumlarda söz konusu tahkim yargılamasının elektronik tahkim olarak değerlendirilemeyeceği savunulmaktadır. [9] Nitekim bu farklılığa dikkat çekmek için Milletlerarası Tahkim Odası (MTO) nezdinde yürütülen tahkim süreci örnek olarak gösterilebilmektedir. MTO’nun 9 Nisan 2020 tarihinde yayınlamış olduğu COVID-19 Küresel Salgının Etkilerini Azaltmaya Yönelik Alınabilecek Önlemlere İlişkin Kılavuz’da yer alan önemli düzenlemelerden biri online duruşmalara ve tahkim sürecinin uzaktan yürütülmesine ilişkin olmuştur.  Yine MTO’nun revize ettiği ve 1 Ocak 2021 tarihinde yürürlüğe giren tahkim kurallarının 26. maddesinde de online duruşmaların düzenlenmesine ilişkin fikirler söz konusu olmuştur. Anılan düzenlemeler MTO nezdinde yürütülen tahkim yargılamasında sürecin elektronik ortamda yürütülmesi ve duruşmaların elektronik ortamda yapılmasına imkân tanımıştır. [10] Türkiye’de ise İstanbul Tahkim Merkezi (ISTAC) tarafından hem bilişim ve iletişim teknolojilerindeki gelişmelerle paralelliği yakalamak hem de COVID-19 küresel salgını nedeniyle ISTAC kurallarına göre yürütülen tahkim yargılamalarında devamlılığı sosyal mesafe tedbirlerine uygun olarak sağlamak amacıyla 20 Nisan 2020 tarihinde “Çevrimiçi Duruşma Usul ve Esasları” yayınlanmıştır. [11] Bu amaçla İSTAC, Türkiye’nin Ortadoğu, Asya ve Avrupa arasında köprü konumunda olması, enerji yolları üzerinde bulunması, Ortadoğu ve Asya pazarına hitap etmesi ve pek çok coğrafi, kültürel, ekonomik ve bölgesel avantaja sahip olması ile tahkim müessesesini online ortama taşıyarak dava çeşitliliğinin artmasına, davaların ve tarafların hız kat etmesine olanak sağlamıştır.

Sonuç

Günümüz koşullarında uluslararası ticari ilişkilerin büyümesi bu ilişkilerin karmaşıklaşmasına da neden olmaktadır. Bu karmaşıklığın çözümü için birtakım yenilikler getirilmiştir. Zira yargılamanın uzaması tahkim müessesesinin amaç ve hedefleri ile uyum sağlamamaktadır. Elektronik tahkimi, klasik tahkimden ayıran en önemli özellikte zaman ve hız kavramının gelişmiş olmasıdır. Bu yönüyle elektronik tahkim taraflara zaman ve hız kazandırmakta, başvurulan bir davayı sürüncemede bırakmadan ilerlemesini sağlamaktadır. Türk hukuku ve milletlerarası hukuk irdelendiğinde elektronik ortamda yapılan tahkim sözleşmeleri geçerlik kazanmıştır. Her ne kadar elektronik posta yoluyla yapılan tahkim sözleşmelerinde ispat sorunuyla yüz yüze gelinse de bu sorun tahkim sözleşmesinin güvenli elektronik imza ile yapılmasıyla aşılabilecek bir konu olmuştur. Tahkimde çekişmeli davaların elektronik delillerde ispati pek tabi mümkündür. Ortaya atılan bir iddianın elektronik imza ve elektronik posta ile ispatı mümkündür. Elektronik tahkim, kurumsal tahkim merkezinin bulunduğu ülke ekonomisine de katkı sağlamaktadır. Kurumsal tahkim merkezleri yargılama için belli oranlarda harç almaktadır. Bu şekilde ülkeye para girişi olmaktadır. Yine kurumsal tahkim merkezinde uyuşmazlığın kolay ve ucuz olduğunu gören uluslararası şirketlerin ülkeye yatırım yapmaları olanak dahilinde olabilecektir.

Tüm bu hususlar birlikte ele alındığında aslında elektronik ortamda görülen davaların hem az maliyetli hem de hızlı olduğu görülmektedir. Elbette zaman zaman sistemsel sıkıntıların yaşandığı durumlarda mevcuttur. Fakat bu gibi durumların yazılımsal olarak geliştirilmesi halinde elektronik ortamda çözüme kavuşturulan dava sayısında ve bu yöntemi seçecek taraf sayısında da artış meydana gelebilecektir.

Hukuk ve Bilişim Dergisi “Tahkim Özel Sayısı”nı okumak için bağlantıya tıklayınız.

Hukuk ve Bilişim Blog’ta yer alan “Tahkim ve Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları” kategorimize bağlantıdan ulaşabilirsiniz.

Yazar: Deniz Müjde GÖK (LL.M.)

Kaynakça

[1] https://sozluk.gov.tr/ (Erişim tarihi: 24.08.2022)

[2] Konuralp, Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları: Tahkim, s. 128.

[4] Enez Ortacalar, Uluslararası Ticari Uyuşmazlıklarda Uygulanan Elektronik Tahkim: Dünyadaki Uygulamalar ve Türkiye İçin Öneriler, Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, s. 22.

[4] Akıncı, Milletlerarası Tahkim, s. 129.

[5] Yüksel, Elektronik Ticarette Elektronik Alternatif Uyuşmazlık Çözümü, s. 5

[6] Balkar, Online Tahkim, s. 473

[7] Yüksel, Elektronik Ticarette Elektronik Alternatif Uyuşmazlık Çözümü, s. 5

[8] Dağdelen, Yaşar; Elektronik Tüketici Sözleşmelerinden Kaynaklanan Uyuşmazlıkların Çözümünde Elektronik Tahkim, Public and Private International Law Bulletin, 2021, Cilt, 41, Sayı 2, s. 795.

[9] Dağdelen, Yaşar; s, 806.

[10] Milletlerarası Ticaret Odası Milletlerarası Tahkim Kuralları, https://iccwbo.org/dispute-resolution-services/arbitration/ (Erişim tarihi: 21.09.2022).

[11] İstanbul Tahkim Merkezi Çevrimiçi Duruşma Usul ve Esasları 2020, https://istac.org.tr/uyusmazlik-cozumu/tahkim/istac-cevrimici-durusma-usul-ve-esaslari/ (Erişim tarihi: 22.09.2022)