Elektronik Ticaret ve Pandemi
GİRİŞ
Gün geçtikçe artan küreselleşme olgusu gelişim gösteren teknolojik imkânlar ile birlikte ekonomiyi son derece etkilemiştir. Küreselleşme ve teknolojik gelişmeler ticaretin de şeklini değiştirmiştir. Bunların yanı sıra küresel bir salgın olan Covid-19 ile birlikte dünyada ve ülkemizde dijitale hızlı bir yönelim gerçekleşmiştir. Elektronik ticaret gün geçtikçe daha önemli hale gelmektedir. Müşteri siparişini verdiği andan itibaren ürünün kargolanmasına kadar hızlı bir süreç yaşamaktadır. Bu sürecin sorunsuz bir şekilde ilerlemesi için sistemli bir çalışma planı ve çalışanlar gerekmektedir.
ELEKTRONİK TİCARETİN TANIMI
Avrupa Birliği tarafından elektronik ticaret (e-ticaret) “mal ve hizmetlerin internet üzerinden satılması olarak tanımlanmaktadır. OECD, e-ticareti “internet üzerinden yapılan ticari işlemler” şeklinde tanımlamakta ve “işletmeler arası (B2B) ve işletmelerle son kullanıcı arasında (B2C) olan ticari işlemler” olarak iki esas kategoriye ayırmaktadır. Ülkemizde ise elektronik ticaret, 6563 sayılı Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’da “fiziki olarak karşı karşıya gelmeksizin, elektronik ortamda gerçekleştirilen çevrimiçi iktisadi ve ticari her türlü faaliyet” olarak tanımlanmaktadır.
Bilişim çağının hızlı bir şekilde gelişimi teknoloji kullanımında hızlı ve yaygın gelişmelere yol açmıştır. Bu gelişim, yaşamın bütün alanlarını etkisi altına almıştır. Ekonomik dünyanın farklı alanlarında internet kullanımının yaygınlaşması ile birlikte ise tüketicilerin davranışları, alışkanlıkları ve alışveriş şekilleri de dikkate değer bir şekilde değişiklik göstermiştir. Böylelikle internetin toplum, kültür ve tüketiciler üzerinde oluşturduğu etkiler günden güne önem kazanmış; tüketicilerin ticaret anlayışlarını ve ticaret şekillerini de etkilemiştir. Dünyada olduğu gibi ülkemizde de bilgisayar ve internet kullanımının artmasıyla birlikte geleneksel ticaret dönüşüme uğrayarak sanal ortama taşınmıştır. İnternette meydana gelen gelişmeler ile birlikte elektronik ticaret sıklıkla tercih edilir hale gelmiştir. Bu durumun bir sonucu olarak internetten alışveriş yapan müşteri sayısında ve dünyada elektronik ticaret siteleri üzerinden yapılan satışlarda kayda değer bir artış yaşanmaktadır. Site hacimlerinin büyümesi, online alışverişleri gerçekleştirmek için mobil uygulamaların geliştirilmesi, ödeme ve teslimat seçeneğindeki alternatiflerin artması ile beraber elektronik ticaret her geçen gün gelişim göstermektedir.
Elektronik ticaret, her çeşit ticari işlemin elektronik ortamda ve kısa sürede yapılmasına imkân sağlayan ticaret şeklidir. E-ticaret, küreselleşme ile birlikte günlük hayatta yeri daha belirgin hale gelen bir kavramdır. Bilgi toplumuna geçilmesi ile beraber sanal organizasyon kavramının da gelişmesi e-ticaretin yaygınlaşmasına zemin oluşturan sebeplerden biridir. E-ticaret, ulaştığı geniş kitleler ve sağladığı kolaylıklar ile ekonomik hayatın bütün kesimlerinde uygulanabilme ve ilerleme imkânı bulmuştur. Bütün bu gelişmelerin temelinde e-ticaretin internet ortamında gerçekleşmesi ve anında ulaşılabilir olması bulunmaktadır.
Elektronik Ticaret üç aşamadan oluşmaktadır. İlk aşama “satın alma öncesi” aşamadır. Bu aşama reklam ve bilgi araştırmayı kapsar. İkinci aşama; sipariş verme, satın alma ve ödeme sürecini içinde bulunduran “satın alma” aşamasıdır. Son aşama ise, “siparişin teslim edilmesi” aşamasıdır. Bütün ürün çeşitleri elektronik ağlar üzerinden tanıtılır, bilgi araştırması yapılır, sipariş işlenir, satın alınır, ödeme gerçekleştirilir ve teslimat ile ilgili lojistik faaliyetler yerine getirilir.
Elektronik ticaret, bugünün koşullarında en hızlı ticaret yapma şeklidir. Ticaretin hızlı bir şekilde yapılması ise daha fazla ticaret ve buna bağlı olarak yatırımların artması ayrıca daha yüksek istihdam ve büyüme oranı anlamına gelmesi bakımından önem taşır.
DÜNYADA E-TİCARET
İnternetin gelişimi ve bilgisayar ağlarının çoğalmasıyla birlikte günümüzde bireyler dünya çapındaki her ülke ile iletişime geçebilmektedir. Dünya ticareti içerisinde bakıldığı zaman elektronik ticaret oldukça etkili bir oran içerisinde hızlı bir artış göstermektedir. Gelişen elektronik ticaret yöntemi beraberinde birtakım problemleri de getirmektedir. Bu problemlerin giderilmesi ve globalleşen ticaretin elektronik ortamda faaliyet gösterebilmesi için birçok farklı teşkilat bu konu üzerinde emek harcamaktadır. Bu teşkilatlara başlıca örnekler; İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Teşkilâtı, Dünya Ticaret Örgütü, Birleşmiş Milletler ve Avrupa Birliği’dir.
TÜRKİYE’DE E-TİCARET
25 Ağustos 1997 senesinde elektronik ticaretin dünyadaki gelişimi sonucunda Türkiye’deki gelişimini ele almak ve yaygınlaşmasını sağlamak amacıyla bir çalışma ekibi oluşturulmuştur. Yapılan bu çalışmada TÜBİTAK çalışmanın koordinatörü olmuş, Dış Ticaret Müsteşarlığı sekreterlik görevini almıştır. Yapılan çalışmalar sonucunda 1998 senesinde elektronik ticaretin altyapısının oluşturulması gerektiği anlaşılmış ve Dış Ticaret Bakanlığı bir kurul oluşturmuştur. Bu kurula Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu (ETKK) adı verilmiştir. 9 Nisan 2003 senesinde ise Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından faaliyet gösteren işletmeler ve kobi’ler; E-ticaret, e-finans ve e-belge olmak üzere 3 farklı ekip oluşturulmuştur. Oluşturulan bu 3 farklı grup ile birlikte yapılacak olan çalışmalara devam edilmektedir. Ülkemizde elektronik ticaret faaliyetleri firmadan son kullanacak kişiye olacak şekilde gerçekleşmektedir. Bu işlem Business to Consumer (B2C) şeklinde ifade edilmektedir.
Sınır Ötesi E-Ticaret (e-ihracat ve e-ithalat)
Sınır ötesi e-ticaret (e-ihracat ve e-ithalat), uluslararası çevrimiçi (online) ticareti kapsamaktadır. Ürünlerin online mağazalardan, ulusal sınırlar üzerinden alım-satımını ifade etmektedir. Sınır ötesi e-ticarette alıcı ve satıcı aynı ülkede ikamet etmemekte, genellikle aynı para birimi kullanmamakta, farklı dil konuşmakta ve farklı yargı hükümlerine tabi olmaktadırlar.
Türkiye’de e-ticaretin hem ülke içinde hem de sınır ötesinde geliştirilmesi için önemli adımlar atılmıştır. Özellikle e-ihracat konusunda firmaların teşvik edilmesi ve dünyada e-ihracat payının arttırılarak rekabet gücü elde edilmesi konusunda birçok destek bulunmaktadır. Bu desteklerin en önemlisi Ekonomi Bakanlığı tarafından sunulan Pazar Araştırması ve Pazarlama Desteği kapsamında “e-ticaret sitelerine üyelik” desteğidir. Ancak bu destekler dışında daha da önemlisi e-ticaretin ve e-ihracatın kalkınma planları içinde yer alması ve geliştirilmesine yönelik hedef ve stratejilerin belirlenmesidir.
E-TİCARET KATEGORİLERİ
Mal ve hizmet alışverişinin hangi tip kullanıcılar arasında olduğuna bakılarak yapılan sınıflandırmada farklı e-ticaret modelleri ortaya çıkmaktadır.
İşletmeden Tüketiciye e-ticaret (B2C) : Bir ürün veya hizmetin, tekrar satılmama veya el değiştirmeme kaydıyla, bir birey veya bir şirket tarafından internet üzerinden tüketiciye satılmasıdır. Ürünleri müşterilere aracısız, hızlı ve düşük maliyetle sunmaya yaramaktadır. İşletmeden tüketiciye e-ticaret satılan ürünün tipi ve ürünün satılma şekli göz önünde bulundurularak iki boyutta incelenebilmektedir. Satılan ürünün tipi fiziksel (giyim, elektronik vs) veya dijital (yazılım, müzik, kitap gibi) nitelikte olabilirken, ürünün satıldığı mecra ise ya satıcının kendi internet sitesi, ya da üçüncü bir kişi olan alışveriş platformu olmaktadır. Alışveriş platformları kuramsal açıdan ele alındığında , birden fazla satıcının ürünleri aynı internet sitesi üzerinde toplayarak müşterilere çeşitlilik ve fiyat avantajları sunmaktadır.
Tüketiciden Tüketiciye e-ticaret (C2C): Alışveriş platformları üzerinden işleyen ticaret de temel kaynaklarda bu kapsam altında değerlendirilmektedir. Son dönemde sanal toplulukların ve mobil çağın neslinin yoğun kullanma alışkanlığıyla beliren, arkadaşlar arası (peer to peer – P2P) denilen ve C2C’nin bir başka türü olan işlemler de yine bu kategori altında ele alınmaktadır.
İşletmeden işletmeye e-ticaret (B2B): İnternet üzerinde işletmeler arasında gerçekleşen her türlü ticari işlem olarak tanımlanmaktadır. Kapsamı içerisinde bir ürünün üreticisi ile ham madde tedarikçisi, üretici ile toptancı ve üçüncü olarak da toptancı ile perakendeci arasında olan ve internet üzerinden ilerleyen ticari işlemler sayılmaktadır. Ayrıca ürün ticaretinin de ötesinde, kurumla arasında veya kurumlar ile serbest çalışanlar arasındaki internet üzerinden yapılan hizmet anlaşmalarını da kapsamaktadır.
ELEKTRONİK TİCARETİN AVANTAJLARI VE DEZAVANTAJLARI
ELEKTRONİK TİCARETİN AVANTAJLARI
- E-ticaretin hem müşteriler hem de işletmeler açısından önemli avantajları bulunmaktadır. İşletmeler zamandan ve mekândan bağımsız olarak daha hızlı bir şekilde ticari işlemler yapabilmekte ve bu şekilde maliyet avantajı sağlamaktadır. Tüketiciler ise ürün ve hizmet hakkında detaylı bilgi sahibi olabilir, zaman ve mekan sıkıntısı olmadan birçok ürünü ve çeşidi bir arada bulabilir, ürünü üretenler arasında kıyas yapabilir, kendinden daha önce ürünü satın alan diğer tüketicilerin satıcı ya da ürün hakkında fikrine de ulaşabilmektedir. Kolay ve hızlı bir şekilde satın almak için ürünü belirledikten sonra e-posta yoluyla ürünün nerede, hangi aşamada olduğu takip edilebilmektedir.
- Elektronik ticaret, internet alışveriş süreçlerinin en iyi şekilde hizmet vererek ilerleyebilmesi için üretim süreç takibinin de kusursuz bir şekilde sağlanmasına olanak verir. Daha dinamik bir üretim planlaması yapılabilmesi için belirlenen stratejiler elektronik ticaret öğeleri yoluyla daha kolay bir şekilde yapılmaktadır.
- Elektronik ticareti sadece internet üzerinden yapılan alışveriş ya da web sayfasında yapılan ticaret anlamında kullanmak hata olmamakla birlikte noksandır. Zira internet üzerinden gerçekleştirilen alım satım elektronik ticaretin sadece görünen yüzü olmaktadır.
Bu bilgilere bakılarak, elektronik ticaret sadece ürünün alım-satımının gerçekleşmesi değildir. Aynı zamanda arka plandaki pazarlama, müşteri destek birimi, lojistik, stok takibi gibi bölümleri de barındırmaktadır.
- Üretilen mal miktarı ve bölgeler itibariyle yapılacak gönderim süreçlerini kontrol edebilmek klasik ticarete kıyasla daha kolay olmaktadır. E-ticaret üretici ile satıcı arasındaki koordinasyonun başarılı bir şekilde sağlanmasına olanak vererek müşterilerin anlık taleplerine hızlı bir şekilde cevap vermektedir.
- İşletmeler sanal ortamdaki ürün tanıtımı veya internet sitelerine verilen reklamlar aracılığıyla e-ticaretin işleri kolaylaştıran tarafından yararlanmaktadır.
- İnternet ortamında gerçekleştirilen ödemeler sadece tüketici açısından değil firmalar ve bankalar açısından da olumlu bir etkendir.
- Elektronik ticaretin ilerlemesinin en önemli öğelerinden birisi de ticarete uygun güvenli bir ödeme sisteminin bulunmasıdır. Günümüzde e-ticaret adı altında meydana gelen ticari işlemlerin büyük bir kısmında ödeme vasıtası olarak kredi kartları kullanılmaktadır. Başka bir ödeme yöntemi olan elektronik para ile ödeme yapmak yoluyla alım satım işlemleri daha kolay bir hale gelmiştir.
- Eski iş modelleri yerine yeni ve etkin modellerin oluşmasını sağlamaktadır.
- Elektronik ticaret, kendisiyle birlikte oluşturduğu birçok araç ile günden güne hızla yaygınlaşmıştır. Yalnızca tüketiciye değil işletmelere ve hatta piyasalara bile fazlasıyla kazanım sağlamaktadır.
ELEKTRONİK TİCARETİN DEZAVANTAJLARI
- Taraflar açısından bakıldığında; tüketiciler için, karşı tarafta kim olduğu bilinmediği için güven sorunu ön plana çıkmaktadır. Zaten bu konuda kanuni düzenlemelerin temel amaçlarından biri de güven sorununu aşmaktır. Firmalar için ise teknolojinin çok hızlı ilerlemesi ve yine teknoloji sayesinde gelişen pazar ortamı ile birlikte rekabet ortamının güçlü olması sonucu elindeki teknolojinin eskimesi, global sorun, meşru çevre gibi firma dışından kaynaklanan problemler söz konusu olmaktadır.
- Vergi yitimleri ülkeler açısından en önemli dezavantajı olmakla birlikte tüm dünyada sanal ortamda yapılan ticarette vergilendirme ve gümrüklendirme konusunda tam olarak belirlenmiş yasa ya da kurallar bulunmamaktadır.
- Kişisel verilerin korunmasında sakınca yaşanabilmektedir.
- İvedi gerekli olan bir ayakkabı için mağazaya gidip hemen almak varken internet alışverişinde ürünün depodan istenmesi, paketlenmesi, kargolanması ve daha sonra sevkiyat ile eline ulaşması uzun bir süreci kapsadığından müşteri için bir diğer dezavantajdır.
- Sanal ortamda ürün alımında bulunulduğunda, fotoğrafta beğenilip satın alınan ürünün aynı çıkmama olasılığı vardır.
İNTERNET ORTAMINDA KURULAN SÖZLEŞMELER
Elektronik sözleşme ve elektronik ticaret kavramları internetten önce de var olan kavramlardır. Telefon, faks, televizyon, bilgisayar gibi elektronik iletişim araçlarıyla kurulan sözleşmeler elektronik sözleşmeler olarak adlandırılır. Bir sözleşmenin elektronik sözleşme olarak adlandırılması için internet üzerinden yapılması zorunlu değildir. Ancak günümüzdeki elektronik sözleşmelerin çoğu internet üzerinden yapılmaktadır. İnternet ortamında kurulan sözleşmelerin -ve daha geniş anlamda elektronik sözleşmelerin- ayrı bir sözleşme türü olarak düzenlenmesine ihtiyaç yoktur. Zira internet üzerinden kurulan bir satış sözleşmesi de esas olarak satış sözleşmesine ilişkin hukuki düzenlemelere tabidir. Ancak bazı hükümlerin uygulanmasında klasik yöntemlerle kurulan satış sözleşmesinden farklı yorumlar yapılması gerekebilmektedir. Diğer taraftan teknolojik gelişmelerden ve internet kullanımından doğan bazı hukuki problemler açısından ayrı düzenlemelere (elektronik imza gibi) ihtiyaç duyulması kaçınılmazdır.
Sözleşmenin Kurulması
İnternet ortamında kurulan sözleşmelerin kurulması ve hüküm ifade etmesi, diğer sözleşmeler gibi TBK 1. madde hükümlerine tabidir.
İnternet ortamında kurulan mesafeli sözleşmeler, hazır olmayalar arasında kurulabileceği gibi hazırlar arasında da kurulabilmektedir. Zira mesafeli sözleşmelerdeki “mesafe” kavramı, tarafların yüz yüze aynı ortamda olmadıkları anlamına gelse de; öneri ve kabulün hazırlar arasında olması, onların mutlaka yüz yüze aynı ortamda olmalarını gerektirmemektedir. Tarafların birbirlerinin bayanlarını anında öğrenebilecekleri bir ortamda bulunmaları halinde de sözleşme hazırlar arasında kurulmaktadır. TBK 4/2 hükmünde de açıkça ifade edildiği üzere, telefonla kurulan sözleşmeler ve yine tarafların bilgisayar başında aynı anda çevrimiçi olarak karşılıklı irade beyanlarını sundukları sözleşmeler de hazırlar arasında kurulan mesafeli sözleşmeler olarak kabul edilmektedir.
Sözleşmenin kurulduğu ve hükümlerini doğurduğu an; hazırlar arasında, kabul beyanında bulunulduğu andır. Hazır olmayanlar arasında ise; sözleşme, kabul beyanının öneride bulunana vardığı anda kurulmaktadır. (TBK 5) Beyanın gönderildiği andan itibaren de hüküm ifade etmektedir. (TBK 11)
İnternet üzerinden hazırlar arasında kurulan sözleşmelerde; kabul beyanında bulunulduğu anda beyan karşı tarafa ulaşır bu andan itibaren sözleşme kurulmuş ve hüküm ifade etmeye başlamış olur. Hazır olmayanlar arasında kurulan sözleşmelerde kabul beyanı, muhatabın bağlı olduğu sunucuda veya e-posta kutusunda onun ulaşabileceği bir şekilde kaydedildiği anda varmış sayılır; beyanın bilgisayara yüklenmiş olması gerekmez. Kabul beyanının gönderildiği an ise gönder tuşuna basılarak beyanın bilgisayardan çıktığı andır. Bu andan itibaren beyan, gönderenin kontrolünden çıkmıştır.
Sözleşmeye Uygulanacak Hükümlerin Belirlenmesi
İnternet ortamında kurulan sözleşmeler, kanunda sayılan diğer unsurları da taşıyorsa öncelikli olarak TKHK’nın mesafeli sözleşmelere ilişkin hükümleri ve bunlara dayanılarak çıkarılan ilgili yönetmelik hükümleri uygulanır. Ancak bu düzenlemelerde ve TKHK’nın ilgili diğer düzenlemelerinde hüküm olmayan konularda TBK ve diğer ilgili kanun hükümleri uygulama alanı bulur.
ELEKTRONİK ÖDEME SİSTEMLERİ
İnternette uygun bir ödeme sisteminin oluşturulması, onun bir ticaret şekli olarak kabul edilip gelişebilmesi için çok önemli bir faktördür. Bu ödeme şekli; uzaktan kullanıma uygun olmalı, kullanımı kolay olmalı, potansiyel bütün alıcı ve satıcılar kullanım için ulaşabilmeli, güvenli olmalı, uluslararası kabul görmeli, ödeme borcunun derhal yerine getirilmesine imkan sağlamalıdır.
İnternette kullanılan elektronik ödeme sistemi olarak başlıca kredi kartları veya banka kartları kullanılmaktadır. Teknolojinin gelişmesiyle birlikte dünyada kredi kartlarının yanında elektronik para ve elektronik çek gibi elektronik ödeme sistemleri kullanımı Amerika’da başlamış, daha sonra tüm dünyaya yayılmıştır.
- Kredi kartı ile ödeme: Şüphesiz ki günümüzde en çok kullanılan ödeme yöntemlerinden biridir. Gerek kullanımındaki kolaylık gerek ek bir donanım gerektirmemesi tercih sebeplerindendir. Kredi kartları; mülkiyeti kendilerine ait olmak üzere bankaların ya da finansal kuruluşların müşterilerine önceden belirlenen limitlerde anlaşmalı işyerlerinden yurtiçi ve yurt dışında mal ve hizmet satın alma ile nakit ödeme birimleri veya otomatik ödeme makinelerinden nakit çekimlerde kullanılmak amacıyla verilen kart olarak tanımlanabilir.
- Elektronik çek ile ödeme: Kullanıcıları ve bankaları birbirine bağlayan ağ yoluyla bir hesaptan diğerine para transfer eden bir elektronik ödeme biçimidir. Kağıt çeke alternatif ödeme sistemidir. İşlem maliyeti düşüktür.
- Elektronik para ile ödeme: İnternet üzerinden para transferine imkan sağlayan sistemlere genel olarak elektronik para denilmektedir. Bu sistemde fiziksel teslimin yerini elektronik sinyaller yoluyla oluşturulmuş mekanizma almaktadır. Elektronik para, ya akıllı kartlara (smart card) ya da internet aracılığıyla müşterinin bilgisayarına bir ödeme kurumu tarafından önceden yüklenmiş bir değeri de ifade etmektedir. Akıllı kart da sahtecilik olasılığını azaltır ve mükemmel bir gizlilik sağlar.
ELEKTRONİK TİCARETİN DÜZENLENMESİ HAKKINDA KANUN
Gerçekleştirilen çalışmalar sonucunda; Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun Tasarısı, TBMM Genel Kurulu’nun 23 Ekim 2014 tarihli birleşiminde görüşülerek kabul edilmiştir. 5 Kasım 2014 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan 6563 sayılı kanun 1/5/2015 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Ticaret Bakanlığı’nın uygulayıcı otorite olarak belirlendiği Kanun’da; elektronik ticaret faaliyetlerinde bulunanlar için genel bilgilendirme yükümlülükleri, ticari iletişim ve elektronik iletilerle ilgili ön izin ve çıkış hakkı gibi temel düzenlemeler yer almaktadır. Bununla birlikte yine Kanun’da; elektronik vasıtalarla yapılacak sözleşmelere uygulanacak kurallar, sözleşme öncesi ve siparişlerde verilmesi gerekli bilgiler ile elektronik ticaret platformunu sağlayan aracı hizmet sağlayıcılara ilişkin diğer konular düzenlenmektedir.
ELEKTRONİK TİCARET BİLGİ SİSTEMİ (ETBİS)
E-ticaret yapan işletmelerin ulaşılabilir olması ve e-ticaret verilerinin sağlıklı bir şekilde takip edilmesi amacıyla Elektronik Ticaret Bilgi Sistemi ve Bildirim Yükümlülükleri Hakkında Tebliğ hazırlanarak 11/08/2017 tarihinde yürürlüğe girmiş ve Elektronik Ticaret Bilgi Sistemi (ETBİS) oluşturularak 04/12/2017 tarihi itibarıyla hizmete açılmıştır. Elektronik ticaret veya aracılık faaliyetinde bulunan hizmet sağlayıcı veya aracı hizmet sağlayıcıların, faaliyete başlamadan önce e-Devlet kapısı üzerinden ETBİS’e kayıt olması ve bildirimde bulunması gerekmektedir.
Bu kapsamda; vatandaşlar, e-ticaret işletmelerine ait internet adresi, ticaret unvanı ve MERSİS numarası gibi bilgilere kolaylıkla erişebilmesi, bu sayede e-ticaret işletmelerinin şeffaf ve ulaşılabilir olması sağlanarak vatandaşların dolandırma riskinin azaltılması ve oluşturulacak politikalarla e-ticaretin geliştirilmesi hedeflenmektedir. Vatandaşların, e-ticaret faaliyetinde bulunan gerçek veya tüzel kişilere ait bilgilere kolaylıkla ulaşabilmesine imkân tanınarak bu alanda aleniyet sağlanacaktır.
PANDEMİ SÜRECİ
Covid-19, 2019 yılının Aralık ayında Çin’in Wuhan kentinde bulaşıcı bir hastalık olan solunum yolu enfeksiyonu olarak ortaya çıkmış ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından 11 Mart 2020’de pandemi ilan edilmiştir. Salgın hastalık kısa süre içinde tüm dünyayı sağlık, ekonomi, iş hayatı, sosyal hayat, eğitim gibi pek çok alanda etkilemiştir. Koronavirüs, bütün dünya üzerinde diğer sektörleri az ya da çok olumsuz etkilerken elektronik ticaret için olumlu bir etki oluşturduğu görülmektedir. İnsanların fiziki temastan kaçınması, sokağa çıkma yasaklarının uygulanması, mekanların çalışma saatlerindeki kısıtlama gibi sebeplerle fiziksel ticaret durma noktasına gelmiştir. Ülkelerin karantina ilan etmesi ve izolasyon sebebiyle dünya genelinde internet üzerinden alışveriş uygulamalarında kullanıcı etkinliği artmıştır. Salgın öncesi dönemde genel itibarıyla marketler, mağazalar gibi alışveriş merkezlerinden yapılan alışverişler salgının artmasıyla birlikte daha çok elektronik ticarete kaymaya başlamıştır.
Covid-19 salgını tüketici davranışlarını önemli ölçüde değiştirip sektörü yeniden şekillendirmiştir. Fiziksel mağazalar alınan önlemler ve müşteri tercihleri sebebiyle salgından olumsuz yönde etkilenmekteyken internet üzerinden satış yapan işletmeler satış hacmini arttırarak müşteri kazanmaktadır. Elektronik ticaretin pandemi döneminde artmasında alışverişin daha pratik olması, tüketicilerin satın almak istediği ürünlere daha hızlı ulaşabilmesi, sürekli olarak kampanya ve indirimlerin yapılması, nakit para ve pos cihazı ile temas kurulmadan ödemenin kolay bir şekilde gerçekleştirilmesi, ürün çeşitliliğinin daha fazla olması ve en önemlisi evden çıkmadan alışveriş sürecinin gerçekleştirilmesi gibi sebepler gösterilebilir.
Günümüzde elektronik ticaret sektöründe hizmet veren firmalar kullanıcıların daha iyi bir şekilde hizmet alabilmesi ve ihtiyaçlarını internet üzerinden karşılaması için teknolojik altyapı faaliyetlerini ilerletme çabasındadır. Tüm dünyayı etkisi altına alan son gelişmeler ile işletmeler müşterilerine ulaşabilmek için geleneksel yöntemlerden farklı bir sistem tercih etmek durumunda kaldılar. Alışverişte ortaya çıkan bu farklılaşma sayesinde üreticiler çeşitli alanlarda faaliyet göstermeye başladı. Müşterileri memnun etmek geleneksel ticarette olduğu gibi elektronik ticaret sektöründeki işletmelerin başarısında önemli bir unsurdur. E-ticaret sitelerinde müşterilerin almış oldukları hizmetten memnun kalmaması ve beklentilerinin karşılanmaması durumunda şikayet davranışı göstermeye başlarlar. Bu şikayetlerin göz önünde bulundurulması, çözüme kavuşturulması, müşteri memnuniyetinin sağlanması ve müşteri sadakatinin kazanılması önem arz etmektedir.
SONUÇ
Günümüzde teknolojinin hızlı değişimi ve yenilenme süreci, gün geçtikçe daha da baş döndürücü bir süratle yol almaktadır. Teknolojide meydana gelen bu değişimler insanoğlunun satın alma davranış ve alışkanlıklarını da büyük ölçüde etkilemiştir. Gün geçtikçe insanlar daha hızlı, kolay ve rahat kıyaslama yapabildikleri sanal alışverişe hayatlarında daha fazla yer verir olmuşlardır. Her ne kadar bir kısım tüketici sanal ortamda alışverişi riskli bulsa da hızlı, kolay, rahat olması ve zamandan tasarruf sağlaması gibi özellikleri sebebiyle tercih eden tüketicilerin sayısı gün geçtikçe artmaktadır.
Teknolojik gelişmelerin yanında Covid-19 salgın hastalığının etkisi ile e-ticaretin popülerliği bütün dünyada ve Türkiye’de günden güne artış göstermektedir. Koronavirüs, ticareti sanal ortamda gerçekleştirme sürecini de hızlandırmıştır. Pandemi süreci dünya genelinde insanların tüketim alışkanlıklarını da önemli derecede değiştirmiştir. Bunun yanında toplumsal bir dönüşümü de başlatmıştır. Sosyal ve ticari yaşam pandemi nedeniyle büyük oranda dijitalleşmiştir. İnsanların eve kapanmasından kaynaklı olarak önceki yıl verileri ile karşılaştırıldığında Türkiye’de ve dünyada e-ticaret hacminin arttığı görülmektedir. Bu süreçte milyonlarca tüketici yeni çevrimiçi satın alma alışkanlıkları edinmiştir ve bunu pekiştirmiştir. E-ticaretin önemli bir faaliyet alanı olduğu ülkemiz açısından da pandemi sürecinde daha net bir şekilde ortaya çıkmıştır. Ülkemizde e-ticaretin işleyişinin rahat bir şekilde gerçekleşmesi için kanun ve diğer düzenlemeler bulunmaktadır.
E-Ticaret Hukuku alanındaki tüm blog yazılarımızı bağlantıdan okuyabilirsiniz.
Hukuk ve Bilişim Dergisi’nin yeni sayısını okumak için bağlantıya tıklayınız.
Yazar: Gülçin DEMİRCAN / İTİCÜ Hukuki Düşünce Topluluğu
KAYNAKÇA
• BÜYÜKSIVACI S. ,İstanbul Ticaret Üniversitesi Dış Ticaret Enstitüsü Uluslararası Ticaret ve Avrupa Birliği Hukuku Anabilim Dalı Uluslararası Ticaret ve Avrupa Birliği Hukuku Yüksek Lisans Programı, Elektronik Ticaret’in 4857 Sayılı İş Kanununa Yansımaları ve Güncel Konular, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2019
• CANPOLAT Ö. , E-Ticaret Ve Türkiye’deki Gelişmeler. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, 2001
• AY S., AYDEMİR F., YILDIRIR KESER H., Ekonomide İtici Bir Güç Olarak E-Ticaret
• UZUN KAZMACI Ö., İnternet Ortamında Kurulan Mesafeli Sözleşmelerde Tüketicinin Korunması
• YILDIZ K., Elektronik Ticaret ve Hukukumuzdaki Durumu Üzerine Kısa Bir İnceleme, 2018
• AKÇACI T., ÇINAROĞLU M.S., Yeni Koronavirüs (COVID-19) Salgınının Lojistik ve Ticarete Etkisi, 2020