Mobil Ticaret ve Hukuk
1. Giriş
M-ticaret, internet ortamının tüketicilere sunduğu olanaklar ve gelişen teknoloji ile her geçen gün talebi artan bir kavram olmaktadır. Mobil cihazlar ile günlük yaşamımıza dahil olan mobil ticaret, tüketicilerin sabit bağlantı ağına ihtiyaç duymadan, hızlı ve esnek alışverişin avantajlarını içermektedir. Ancak bu avantajların yanında, m-ticaret alanında ortaya çıkan birtakım hukuki sorunlar da yaşanmaktadır. Bu çalışmada, m-ticaretin tanımı, tüketiciye sunduğu avantajlar ile dezavantajları, iç hukukumuzdaki düzenlemeler üzerinde durulmuş bu yönden ele alınmıştır.
2. Mobil Ticaret Tanımı, Avantajları ve Dezavantajları
Mobil ticaret ile elektronik ticareti birbirlerinden ayrı ve bağımsız ele almak mümkün değildir. Dünya Ticaret Örgütü (World Trade Organization-WTO) elektronik ticareti, “mal ve hizmetlerin üretim, reklam, satış ve dağıtımlarının telekomünikasyon ağları üzerinden yapılması” şeklinde tanımlamaktadır.
Mobil ticaret ise günümüz koşullarında ekonominin temel dayanaklarından biri olan kişilerin ve kurumların elektronik ortamda ürün tanıtma ve satışına yönelik pazarlamaların yapılması olarak tanımlanmaktadır. Herhangi bir ticari sonuç doğuran elektronik işlemler e-ticaret ve m-ticaret alanını kapsamaktadır. Bunun yanı sıra mobil ticaret, cep telefonları ya da tabletler üzerinden her an ulaşılabilirliği olan tüketiciye özgürlük alanı sunan geniş bir vizyona sahiptir. Zira cep telefonları ve tabletler günümüzün en etkin elektronik cihazları olarak kabul edilmektedir.
M-Ticaret üç kategoriye ayrılmaktadır; mobil alışveriş, mobil bankacılık ve mobil ödemeler.
Mobil alışveriş, tüketicilerin mobil cihazlarındaki uygulamalarını kullanarak alışveriş yapabildikleri kısmı içermektedir. Mobil bankacılık, müşteriye uzaktan bağlantı ile tüm bankacılık işlemlerinin kolaylıkla yapılmasını sağlamaktadır. Mobil ödemeler ise, müşterilerin satın alma işlemini cihazları üzerinden güvenle yapmalarını mümkün kılmaktadır. Bunun yanında M-ticaretin sahip olduğu potansiyel, mal ve hizmet alışveriş alışkanlıklarını tümden değiştireceği de görülmektedir.
M-Ticaretin Avantajları ve Dezavantajları;
Mobil ticaretin başlıca avantajlarını aşağıdaki gibi sıralayabiliriz,
- Günümüzde internet üzerinden yapılan alışverişlerin yaklaşık %75’i mobil cihazlar üzerinden yapılmaktadır. Bu da mobil e-ticaret sitesi olan işletmelerin satış oranlarını artıran bir durumdur.
- Erişilebilirliği fazla olduğu için müşteri ve satış sayısı artmaktadır.
- Tüketicilere kablolu bilgisayara gerek duymadan fiyat ve ürün dağılımını gösterir,
- Çok geniş ürün ve fiyat yelpazesi bulunmaktadır,
- Hızlı, güvenli ve pratik olması sebepleri ile müşteri odaklıdır.
Bazı dezavantajları ise şöyle sıralanabilir;
- Yeterince iyi tasarlanmamış bir mobil uygulama müşterilerin satın almaktan vazgeçmesine neden olabilir,
- Güvensiz mobil ödeme seçenekleri de satın almaların tamamlanmasını engelleyebilmektedir.
M-ticaret çok geniş bir uygulama alanına sahiptir. Bu uygulama alanları şöyle sıralanabilir;
- SMS/MMS – Katıl kazan kampanyaları, Banka hatırlatmaları, reklam
- Mobil Kuponlar – Mağazalardan gelen indirim kazanma kuponları
- Mobil Siteler – Mobil internet kullanıcı deneyimini arttıran siteler
- Mobil Oyunlar – Kullanıcı etkileşimini arttıran oyunlar
- Mobil Reklam – Uygulamaların ücretli reklamları
- Mobil Uygulamalar – Apple App Store, Android Market
- Mobil Ticaret – Mobil ödeme sistemleri, Mobil bankacılık
- Mobil Search – Google mobile ads, mobil arama optimizasyonu
- Mobil İmza – Kurumlara gönderilen evrakların mobil üzerinden imzalanması
- QR Kod – Barkodlar
M-ticaretin özellikle günümüzde sıkça tercih edilmesinin sebepleri arasında, hızlı olması, ürün-fiyat karşılaştırmalarının kolaylıkla yapılabilmesi, kampanyaların sıklıkla yapılması gibi fırsatlar olarak sayılabilir. Nitekim satın alma, ödeme ve iade etme esnasında hız ve esnekliklerin olması tüketiciler için mobil alışverişin tercih sebepleri arasındadır. Fakat mobil ödeme esnasındaki temel sorun tüketicilerin kişisel bilgilerinin çalınacağına yönelik duydukları endişe olmaktadır. Mobil alışveriş yapan tüketicilerin %80’i kişisel bilgilerin çalınmasından korkmaktadırlar.
Dünya geneline bakıldığında ise mobil ticaret işlemleri, tüm e-ticaret işlemlerinin %39’unu oluşturmaktadır. İngiltere, Amerika, Çin ve Japonya gibi büyük pazarlarda mobil ticaretin payı %50’yi aşmaktadır. Araştırma kapsamında dikkat çekilen diğer bir husus ise mobil satın alma işlemlerinde moda alışverişi en başta yer alırken, spor ürünleri de en fazla yükseliş gösteren kategorilerden biri olmuştur. Bunun yanında, pek çok m-ticaret sitesi tüketicilere temel ihtiyaçları doğrultusunda da hizmet sunmaktadır. Tüm dünyada ve özellikle Türkiye’de sıklıkla kullanılmaya başlanan m-ticaret, bulunulan adrese teslimat gibi alternatiflerin olması tüketicilere kolaylık sağlamaktadır.
3. Uluslararası M-Ticarette Hukuki Sorunlar
M-ticaretin, elektronik ticaret gibi sınır ötesi yapılması, uluslararası hukuk düzenlemeleri açısından önemlidir. Aynı zamanda uluslararası mobil ticarette ortak bir düzenleme bulunmadığı zamanlarda uyuşmazlığı hangi ülke hukuk kurallarına tabi olarak çözüleceği de sorun yaratmaktadır. Bu sorunların çözümü için, satıcının bulunduğu konum, hangi ülkenin kanunlarının uygulanacağı, kullanılan dil gibi nedenler uzun bir zaman almaktadır. Bu sorunlar ise yapılacak sözleşmeler ile açıklığa kavuşmuş olacaktır.
4. Mobil Ticarette Fikri Mülkiyet Sorunları
Geleneksel alışverişten farklı olarak, mobil üzerinden yapılan alımlar da ulaşılabilirlik daha kolaydır fakat bunun kontrolünü sağlamak da bir hayli zor olabilmektedir. Örneğin, son dönemde popüler bir maske markasının birçok satıcı tarafından mobil üzerinden satış yapıldığını biliyoruz. Fakat bahsedilen maskenin ne kadar orijinal olup olmadığı konusunda pek çok müşteri tereddüt yaşamaktadır. Fikri mülkiyet hakkı ihlallerinin önüne geçebilmek için de iç hukukta olduğu kadar uluslararası hukukta da çalışmalar hızla devam etmektedir. Amaç mobil ticarette fikri mülkiyetten kaynaklanan sorunların çözümüne yöneliktir.
5. Kişisel Verilerin ve Tüketicinin Korunması Sorunları
Mobil ticarette azımsanmayacak şekilde bir güven sorunu mevcuttur. Bunun sebeplerinden bir tanesi iç hukukta zarar tazminine yönelik sorumluluk hukukunun tam olarak benimsenmemesidir. Yaşanan olumsuz bir durumda sorumluya ulaşabilmekte birtakım sorunlar çıkmaktadır. Akabinde ise zararın tazminine yönelik suç duyurusu ve dava hakkı gibi hukuksal yollara başvuru artmaktadır. Veri çağında yaşadığımız bu yüzyılda, mobil ticaretin güven sorunu teşkil ettiği ve kişisel verilerin korunması hususunda önemli ihtilaflar yaşandığı çok açık söylenebilmektedir. Bu aşamada, satıcının olduğu kadar tüketicilerinde daha hassas ve bilinçli davranması gerektiğini söylemek yerinde olacaktır.
6. Mobil Ticarete Yönelik Hukuki Düzenlemeler
M-ticaretin hızlı ve esnek olmasının yanında hukuki olarak pek çok ihlale sebebiyet vermektedir. Pek tabii günümüzde artan hacmi düşünüldüğünde, meydana gelen veya gelebilecek hukuki ihtilafların üzerinde durulması gerekliliği kaçınılmaz olmuştur. Zira kişilerin verilerinin elde edilmesi, kaydedilmesi, toplanması gibi elektronik ortamlarda sıklıkla ihlallere yol açmaktadır. Bunun yanında müşteriler ile kurulan sözleşmeler internet üzerinden sağlanmakta ve ödemeler de aynı şekilde internet üzerinden yapılmaktadır. Mesafeli satış sözleşmeleri çerçevesinde kurulan sözleşmelerde, tüketicilerin satın aldıkları ürünleri görerek, dokunarak, deneyerek almamaları, değişim ve iade seçeneklerine sıklıkla başvurmalarına sebep olmaktadır. Bu nedenle de hukuki olarak bu hususlara yönelik düzenlemeler getirilmiştir. Bunlardan en önemlisi 6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun olmuştur.
Hukukumuzda elektronik ve mobil ticarete yönelik kanuni düzenlemeler şöyledir;
- 24/10/2014 tarihli 6563 sayılı Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun
- 06/06/2017 tarihli Elektronik Ticarette Güven Damgası Hakkında Tebliğ
- 20/11/2019 tarihli Elektronik Ticarette Hizmet Sağlayıcı ve Aracı Hizmet Sağlayıcılar Hakkında Yönetmelik
- 20/11/2019 tarihli Elektronik Ticaret Bilgi Sistemi ve Bildirim Yükümlülükleri Hakkında Tebliğ
- 05/03/2020 tarihli Bankaların Bilgi Sistemleri ve Elektronik Bankacılık Hizmetleri Hakkında Yönetmelik
Hukuki olarak m-ticaret hacminin her geçen gün artmasından kaynaklı düzenlemeler getirilmiş, m-ticarette de bu düzenlemelerin yapılması ve tüketiciyi koruma esas alınmıştır. Tüm bunların yanı sıra mobil ticaret hacminin sınır ötesi yapılması, uluslararası hukuk düzenlemeleri açısından da büyük önem taşımaktadır. Bu da uluslararası hukuk ile iç hukuk arasındaki bağlantıların uyum içinde olması gerekliliği taşımaktadır.
7. Sonuç
Mobil ticaret sektörünün düzenleyici ve önleyici birtakım yükümlülükleri olduğu açıktır. M-Ticaret şirketlerinin hukuki yükümlülüklerini tespit edip önlemler almaları ve her geçen gün güncellenen standartlara uyum sağlamaları hem kendileri için hem de tüketiciyi koruma adına önem arz etmektedir. Diğer bir deyişle, hukuka uygun süreç yönetimi tüketici memnuniyetinin de sağlanarak hukuka uygun şekilde işlenmesi gerekmektedir.
Hukuk ve Bilişim Dergisi Tahkim Özel Sayısı’nı bağlantıdan okuyabilirsiniz.
Hukuk ve Bilişim Pazar Bülten’lerimize ulaşmak için bağlantıya tıklayınız.
Yazar: Deniz Müjde GÖK
Kaynakça
[3] Çelik, Nazlı Kübra; Mobil Ticaretin Vergilendirme Karşısındaki Durumunun Değerlendirilmesi, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2017.
[4] Yaman, Burcu/Geçgil, Gizem/Yavuz, Gizem; Elektronik Ticaret ve Mobil Ticaret Üzerine Bir İnceleme: Meta-Analiz Çalışması, Research Studies Anatolia Journal, 2018, Sy. 2.
Detaylı makale için bkz. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/523161
[5] İşler, Barış/Gülaç, Hakan; Mobil Ödemeler, Güvenlik Sorunları ve Çözüm Önerileri, BDDK Bankacılık ve Finansal Piyasalar Dergisi, 2017, Sy. 2.
Detaylı makale için bkz. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1351904
[6] Kürker, Ceyda; İnternet Ortamında Bazı Faaliyetlerin Kavramsal Tanımları ve Türk Vergi Sistemi Karşısındaki Durumlarının Değerlendirilmesi, Yönetim Bilimleri Dergisi, 2016, Sy. 27. Detaylı makale için bkz. (https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/660524)
m-ticaret ve e-ticaret arasındaki farkları bilmek gerekir.
I’m not that much of a internet reader to be honest but your blogs really nice, keep it up! I’ll go ahead and bookmark your website to come back later. Many thanks