“Travel Rule” ve Kripto Dünyası

Konuk Yazar: Ramazan KÜÇÜK

A.Giriş

Bitcoin’le birlikte hayatımıza kripto paralar zamanla önemli değişimler geçirdi ve nihayetinde yalnızca kripto para olmaktan çıkıp birer kripto varlıklara dönüştüler. Kripto varlıklar uzun yıllar regülasyon otoritelerinin denetim alanının dışında kaldı. Bu yönü ile geleneksel finansal sisteme alternatif çözümler de üreten kripto varlık sektörünün geleneksel finansal sistemin tabi olduğu yasal yükümlülüklerden en azından bazılarına tabi tutulması yönünde son yıllarda artan bir regülasyon eğilimi görülmektedir. Uluslararası arenada bu regülasyonların temel kaynağı FATF (Financial Action Task Force) düzenlemeleridir. Gelişmiş ülkeler kripto para borsaları için yasal zemin oluşturmaya başlamıştır. Aynı zamanda kripto varlık servis sağlayıcıları suç gelirlerinin aklanması ve terörizmin finansmanı (AML/CFT) mevzuatı açısından yükümlü tutulmuştur. Mevzuat seti içerisinde en önemli kurallardan birisi “Travel Rule” olarak bilinen fonların uluslararası akışını düzenleyen kuraldır.

Bu kuralın kripto varlık sektörüne uygulanması kripto varlıkların yasal yükümlülüklerden kaçma, suçla ilgili faaliyetler gibi yasadışı amaçlarla kullanılmasının önüne geçebilecek, sektörü önemli bir değişim ve dönüşüme sokabilecek önemli bir gelişmedir.

B. FATF Düzenlemeleri

FATF kripto varlıklarla ilgili AML/CFT düzenleme tavsiyelerini 2015 yılında “Guidance for a Risk-Based Approach to Virtual Currencies” metni ile yayınlamaya başlamış ve bu tavsiyeler 2021 yılında önemli düzeyde olgunluk kazanmıştır. “Travel Rule” kuralı ilk kez Temmuz 2019’da yayınlanan “Guidance for a Risk-Based Approach to Virtual Assets (VAs) and Virtual Asset Service Providers (VASPs)” metni ile FATF düzenleme setine girmiştir. 2019 yılında yayınlanan bu rehber 2015 yılında yayınlanan rehbere göre FATF daha kapsayıcı bir bakış açısı ile sanal varlıklara yaklaştığını göstermektedir. Daha sonrasında FATF Haziran 2020’de 12 aylık gözden geçirme raporu ve Mart 2021’de de 2019’da yayınlanan Rehber’in güncellenmesi ile ilgili taslağı yayınlamış, nihayet Ekim 2021’de “Updated Guidance for a risk-based approach to VAs and VASPs” (Rehber 2021) adıyla rehber güncellenmiştir.

Rehber kapsamına giren “sanal varlık hizmet sağlayıcılar” (VASP) aşağıdaki işlemlerden en az birisini yapan her türlü gerçek ya da tüzel kişileri kapsar:

  • Sanal varlıklarla ve itibari paralar arasında değişim,
  • Sanal varlıklar arasında değişim,
  • Sanal varlık transferi,
  • Sanal varlıkların veya sanal varlıklar üzerinde kontrol sağlayan araçların saklanması ve/veya yönetimi,
  • Bir sanal varlığın ihracı ve/veya satışı ile ilgili finansal hizmetler sunulması

Buna göre, kripto para borsaları, cüzdan saklama hizmeti sağlayıcılar, kripto varlık transfer hizmeti sağlayanlar, kripto para atm işletmecileri gibi farklı işkolları lokal otoriteler tarafından yayınlanacak düzenlemelerin kapsamında olacaktır. P2P, DApps ve DeFi sanal varlık platformlarının doğrudan VASP olarak değerlendirilmeyecek, bunlar ancak belirli durumlarda VASP olarak kabul edileceklerdir.

1.“Travel Rule”

“Travel rule” sanal varlıkların transferinin gerçekleştirilmesi işleminde gönderici ve lehtara ilişkin gerekli bilgilerin derhal ve güvenli şekilde alınması, saklanması ve iletilmesi yükümlülüğü olarak tanımlanmıştır.

İşlemi başlatan VASP, işlemi gerçekleştiren kişiye ilişkin isim, hesap numarası (cüzdan bilgisi) ile ikametgah, kimlik numarası, müşteri numarası ya da doğum tarihi ile yeri bilgilerinden en az birini temin etmek ve saklamak zorundadır. Bu bilgilerin doğruluğunun teyit edilmesi yükümlülüğü de işlemi başlatan VASP’a aittir. Ayrıca lehdarın ismi ile hesap numarasının (cüzdan bilgisi) da işlemi başlatan VASP tarafından temin edilmesi ve saklanması gerekmektedir. Ancak bu bilgilerin işlemi başlatan VASP tarafından teyit edilmesi zorunluluğu bulunmamaktadır. Ancak lehdarın herhangi bir yaptırıma tabi olup olmadığını kontrol etmek işlemi başlatan VASP’ın sorumluluğundadır.

İşlemin lehtarı olan VASP tarafından ise işlemin lehtarı olan müşteriye ilişkin bilgilerin (isim ve cüzdan bilgileri) alınması ve teyit edilmesi, gönderi müşteriye ait bilgilerin alınması ve işleme ilişkin kayıtların muhafaza edilmesi gerekmektedir. Ayrıca göndericinin herhangi bir yaptırıma tabi olup olmadığını kontrol etmek işlemin lehtarı olan VASP’ın sorumluluğundadır.

VASP’ların sanal varlık ya da itibari para yoluyla gerçekleştirilen aşağıdaki işlemlerle ilgili “Travel Rule” kapsamında yükümlülüğü mevcuttur:

  • Her türlü para transferi,
  • Bir VASP ya da başka bir yükümlü kuruluş ile yapılan sanal varlık transferi,
  • Yükümlü olmayan bir kuruluş ile yapılan sanal varlık transferi.

Kuralın uygulanması için FATF 1.000 EUR/USD tutarında eşik değer tavsiyesinde bulunmaktadır. ABD’de Bank Secrecy Act kapsamında yer alan ve sanal varlıklara da uygulanan kuralın eşik değeri 2021 yılında 3.000 USD’den 250 USD’ye düşürülmüştür.

FATF tavsiye metninde sonra Singapur, İsviçre, Hong Kong gibi bazı ülkeler kripto para borsalarının “Travel Rule” lisansı olmaksızın işlem yapmalarını yasakladılar. Japonya, Kanada, Güney Kore ve Almanya gibi bazı ülkeler de düzenlemelerini yayınladılar. ABD’de ise teknik olarak yeni bir düzenlemeye gerek duyulmuyor size mevcut yasal düzenlemeler kuralın uygulanmasını gerektiriyor.

2.“Travel Rule” Uygulamasına İlişkin Sorunlar ve Beklentiler

Kripto varlıklar doğası gereği şeffaflıkla gizlilik gibi birbiri ile zıt olarak algılanabilecek özellikleri bünyesinde barındıran varlıklardır. Geleneksel finansal hizmetlerde para transferi sırasında lehtarın hesabının bulunduğu finansal kuruluşun bilgileri de işlemin bir parçası olarak işlemi gerçekleştiren kuruluş tarafından alınmaktadır. Ancak kripto varlıklarda para transferleri cüzdanlar arasında gerçekleştirilmektedir.

Bir VASP’ın işlemle ilgili gerekli bilgileri başka bir VASP’a iletebilmesi için karşı taraf VASP’ını belirleyerek analiz etmesi gerekir. Ayrıca, işlemin başlatıcısı olan VASP’ın yasa dışı aktörler veya yaptırım uygulanmış aktörlerle bilmeden işlem yapmaktan kaçınmak için gerekli bilgileri iletmeden önce karşı taraf VASP’ı hakkında durum tespiti yapması gerekir. Bu amaçla işlemi gerçekleştiren VASP’ın;

  • Transferin yapılacağı cüzdanın bir VASP kontrolünde olup olmadığını,
  • Bir VASP ise bu VASP’ın kimliğini,
  • Bu VASP’ın AML/CFT açısından yeterliliğini

Değerlendirmesi gerekmektedir. Bu kontrollerin yapılabilmesi için işlemin karşı tarafı olan VASP hakkında risk analizi yapılması ayrıca işlemin lehtarı olan cüzdanın risk analizinin yapılması gerekmektedir.

Bu problemlerin çözümü amacıyla hali hazırda farklı platformlar ya da işbirlikleri tarafından SWIFT benzeri protokoller geliştirilmiştir. Bu protokollerin en yaygınları TRP, OpenVASP, USTRWG/TRUST, TR Now, Sygna, TRISA, Shyft, TrasnactID, VerifyVASP, CipherTrace Traveler sayılabilir. Bu protokollerin kullandıkları işlem mesajlarının birlikte çalışabilir olması gerekmektedir. Bu protokollerin yaygın olarak kullanılması ile birlikte VASP’lar arasında güvenli ile AML/CFT yükümlülüklerine tam uygun sanal/kripto varlık transferleri mümkün olacaktır. Bu protokollerle entegre olmayan kripto para borsalarının ve diğer kripto/sanal varlık hizmet sağlayıcıların global sisteme entegre olması ve özellikle itibari para ile işlem yapmaları mümkün olmayacaktır. Bu protokolleri geliştiren kuruluşlar Chainanalysis, ChiperTrace, Elliptic gibi blockchain analitik firmaları iş birliği yaparak kripto para borsalarını analiz ederek AML/CFT uygulamaları açısından risk analizine tabi tutmaktadırlar. Blockchain analitik firmaları da VASP ve cüzdan risk analizi hizmetleri sunmaktadır.

“Travel Rule” uygulamayan borsalar ancak DEX tipi borsalar olarak varlığını devam ettirebilecek, ancak bunlar arasında da ölçek olarak büyük olanlar otoritelerin denetiminden uzun süre kaçınamayacaktır.

İkinci önemli sorun FATF önerilerinin lokal otoriteler tarafından yasal düzenleme seti içerisine alınmasına kadar geçecek sürede yaşanacaktır. FATF kuralın mümkün olan en kısa sürede yürürlüğe girmesini beklemektedir, ancak bir geçiş süresinin gerekliliğini de makul karşılamaktadır. Rehber 2021’e göre 38 FATF üyesinden 32’si sanal varlıklarla ilgili AML/CFT düzenlemesi yapmışken bunlardan yalnızca 15 tanesi “Travel Rule”u düzenleme setine dahil etmiştir. Bu 15 ülkeden bir kısmı geçiş süresi belirlemiş, bazılarında ise halihazırda “Travel Rule” tam olarak uygulanmaktadır. “Sunrise issue” olarak adlandırılan, kuralın, bazı ülkelerde uygulamaya girmişken, diğerlerinde henüz düzenlememiş olması ya da yürürlük tarihinin ileri bir tarih olarak belirlenmesi nedeniyle ortaya çıkacak regülasyonlar arası uygulama birliğinin sağlanmaması durumunda kuralın uygulamaya girdiği ülkelerde bulunan VASP’lar sorun yaşayabilecektir. Bu problemli dönemde kuralı uygulamaya geçirmemiş ülkelerin ortaya çıkabilecek riskleri azaltmak amacıyla önlem alması beklenmektedir.

“Travel Rule” ile birlikte kripto varlık piyasasının geleneksel finansal sistemle entegrasyonunun önündeki en büyük engellerden birisi kalkacaktır. Regülasyon ve uyum riskinin azalması ile kripto varlık sektörü bankacılık sistemine daha etkin şekilde ulaşacaktır. Ayrıca, kurumsal yatırımcıların kripto varlıklara yatırımları bir varlık sınıfı olarak kabul etmeleri de kolaylaşacaktır.

C. Sonuç

Önümüzdeki yıllar kripto varlıklara ilişkin regülasyonlar artan oranda gündeme geldiği dönem olacaktır. FATF tarafından nihai hali 2021 yılında tamamlanmış “Travel Rule” henüz az sayıda ülkede uygulanmakta olup, önümüzdeki dönemde gündemin en önemli konularından birisi olacaktır. Kuralın uygulanabilmesi için çeşitli protokoller geliştirilmiş olup bu protokollerin standardize mesajlaşma üretmesiyle kuralın uygulanması kolaylaşacaktır. Ayrıca VASP ve cüzdan analiz çözümlerinin yaygınlaşması kuralı tamamlayıcı bir unsur olacaktır. Nihai olarak “Travel Rule” piyasa kuralı olarak yerleşecek ve bu kuralın yerleşmesi kripto varlık piyasasının sağlıklı şekilde büyümesini destekleyecektir.

Yazar: Ramazan KÜÇÜK

Hukuk ve Bilişim Dergisi 8. Sayısı’nda çıkan Türkiye’de ve Dünya’da ICO Uygulamaları isimli yazısıyı okumak için de bağlantıya tıklayınız.

Hukuk ve Bilişim Blog’ta blockchain ve kripto paralar hakkındaki tüm yazıları bağlantıdan okuyabilirsiniz.

Kaynakça

FATF, (2019). “Guidance for a Risk-Based Approach to Virtual Assets (VAs) and Virtual Asset Service Providers (VASPs)”, 2019 Erişim adresi: https://www.fatf-gafi.org/publications/fatfrecommendations/documents/guidance-rba-virtual-assets.html

FATF, (2021). “Updated Guidance for a Risk-Based Approach to Virtual Assets and Virtual Asset Service Providers”. https://www.fatf-gafi.org/publications/fatfrecommendations/documents/guidance-rba-virtual-assets-2021.html

Notabene, The State of Crypto Travel Rule Compliance Report. https://notabene.id/state-of-crypto-travel-rule-compliance-report