Yapay Zeka ve Adam Çalıştıranın Sorumluluğu
Giriş
Sürücüsüz araçlar, dronelar, tıbbi robotlar, yapay zekalı market kasa sistemleri derken günümüzün hızla gelişen dünyasında yapay zekalı robotların kullanımı hız kazanmıştır. Yapay zekaya şimdilik kişilik statüsü verilmemesi pek çok sorunu da beraberinde getirmektedir. Avrupa Parlamentosu Yapay Zekânın Hukuki Statüsüne ve Yapay Zekâ Kullanımının Verdiği Zararlardan Sorumluluğa İlişkin Tavsiye Raporu (Recommendations To The Commission On Civil Law Rules On Robotics) şu aşamada en önemli kaynaklardan bir tanesi olmuştur [1]. (adam çalıştıranın sorumluluğu)
Yapay Zeka Tanımı
Zekâ kavramı Türk Dil Kurumu’na göre; insanın düşünme, akıl yürütme, objektif gerçekleri algılama, yargılama ve sonuç çıkarma yeteneklerinin tamamı olarak tanımlanmıştır. Bilgisayar biliminin bir dalı olan yapay zekâ kavramı ise insanlara özgü problem çözme yeteneğinin, makine tarafından yapıldığı ve insanların yaptıklarını taklit edebilen mekanizmalar olarak tanımlanmıştır [2]. Yapay zekâ kavramı ilk kez 1956 yılında John McCarthy [3] tarafından ortaya atılmıştır. Buna göre John McCarthy; yapay zekâ kavramını ilk olarak akıllı bilgisayar programları olmak üzere akıllı makineler yapma bilimi ve mühendisliği olarak tanımlamıştır [4].
Adam Çalıştıranın Sorumluluğu
Adam çalıştıranın sorumluluğu Türk Borçlar Kanunu’nun 66. maddesinde düzenlenmiştir. TBK madde 66 “Adam çalıştıran, kendisine verilen işin yapılması sırasında, çalışanın başkalarına verdiği zararı gidermekle yükümlüdür. Adam çalıştıran, çalışanını seçerken, denetim ve gözetimde bulunurken, işiyle ilgili talimat verirken, zarar doğmasını engellemek için gereken özeni gösterdiğini ispat ederse, sorumlu değildir. Bir işletmede adam çalıştıran, işletmenin çalışma düzeninin zararın doğmasını engellemeye elverişli olduğunu ispat etmedikçe, işletmenin faaliyetleri dolayısıyla sebep olunan zararı gidermekle yükümlüdür. Adam çalıştıran, ödediği tazminat için, zarar veren çalışana, ancak onun doğrudan sorumlu olduğu ölçüde rücu hakkına sahiptir.” Yargıtay’ın yerleşik görüşüne göre işverenin kendisinin veya işçisinin kusuru bulunmasa bile ortaya çıkan zarardan TBK madde 66 gereği sorumlu tutulması söz konusudur. Yapay zekanın sebep olabileceği zararlardan dolayı adam çalıştıranın sorumluluğu hükümlerine dayanılarak sorumluluk atfedilebileceği yönünde görüşlerde mevcuttur [5]. Kanun maddesi bu hükümle bir işin görülmesi esnasında çalıştırana tabi olan çalışanların sebep olduğu zararlardan dolayı çalıştıranın sorumlu tutulacağını öngörmüştür [6]. Bu yaklaşıma göre yapay zekâ işçi olarak kabul edilmektedir. Nitekim yapay zekâ kendi kendine düşünüp hareket edebilse de bunları bir insanın talimatları doğrultusunda yaptığı görülecektir. Bu açıdan bakıldığında yapay zekâ, bir insanın talimatlarını yerine getirmekle yükümlü olarak görülmekte ve adam çalıştıranın sorumluluğuna atfedilebilmektedir. Fakat doktrindeki görüşlere göre yapay zekâ sistemi ile yapay zekaya talimat veren kişi arasında bir sözleşme ilişkisi bulunmamakta ve bu nedenle TBK 66. maddesi uygulama alanı bulamamaktadır [7]. İlgili düzenleme dikkate alındığında adam çalıştıranın sorumluluğuna başvurulabilmesi için işçi – işveren ilişkisinin kurulmuş olması şartı aranmaktadır. Bir başka ifadeyle çalıştıranın çalışanın üzerinde kontrolü altında talimatına uygun çalıştırma ve denetleme durumunun mevcut olması gerekir. Aksi durumda istihdam edenin sorumluluğundan bahsedilebilmesi mümkün değildir.
Mevcut düzenlemelere göre Türk Hukuk sisteminde yapay zekâya adam çalıştıranın sorumluluğu hükümlerinin uygulanması şu aşamada mümkün görünmemektedir. Ancak gelecekte yapay zekâ robotların çalıştırılma alanlarının artması ile üretici ve adam çalıştıranın sorumluluk türleri birbirleriyle bağlantılı hale gelecektir [8].
Sonuç
Günlük hayatta sıklıkla kullanılan ve etkinliği her geçen gün daha da artan yapay zekâ; sağlık, eğitim, güvenlik gibi sektörde karşımıza çıkmaktadır. Bu sektörlerden yararlanan kişilerin ise yapay zekânın olası zararlarına karşı kendisini güvence altına alması gerekmektedir. Özellikle de kişisel doktorlar, otonom araçlar, akıllı evler teknolojisinin yaygınlaşmasıyla birlikte yapay zekâ hatalarının ciddi boyutta sonuçlar doğurması pek mümkündür. Yapay zekânın sebep olduğu bir zararın varlığı halinde hangi hukuk kurallarına istinaden zararın tazmininin talep edileceği ve ne gibi imkânların olduğunun belirlenmesi gerekir. Öncellikle yapay zekâya bir kişilik atfedilmemiştir. Bu nedenle yapay zekânın sebep olduğu zararlardan ötürü kendisine başvurulma imkânı da bulunmamaktadır. Yapay zekâ kusursuz sorumluluk hallerinden biri olan adam çalıştıranın sorumluluğu kapsamında değerlendirildiğinde; yapay zekanın işçi olarak kabul edilmesi gerekmektedir. Henüz hukukumuzda böyle bir düzenleme bulunmamakla birlikte olası bir düzenleme halinde yapay zekanın sebep olduğu zararlardan işverene sorumluluk atfedilebilecektir.
Yapay Zeka alanındaki Blog yazılarımıza buradan ulaşabilirsiniz.
Deniz Müjde GÖK’ün “Aile Hukukunda Tahkim” isimli yazısını okumak için bağlantıya tıklayınız.
Yazar: Deniz Müjde GÖK
KAYNAKÇA
[1]https://secureservercdn.net/160.153.138.105/5zm.ad7.myftpupload.com/wp-content/uploads/2018/04/2018AIDeclarationatDigitalDaypdf.pdf?time=1655877148
[2] Bozkurt, A/Bak, B. (2018). “Yapay Zekâ”, Fütürist Hukuk, İstanbul: Aristo Yayınevi, s. 6., Bak, B. (2018). Medeni Hukuk Açısından Yapay Zekanın Hukuki Statüsü ve Yapay Zekâ Kullanımından Doğan Hukuki Sorumluluk, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Sy. 35, s. 211.
[3] Bilgisayar Bilimci, detaylı biyografi için bkz. https://tr.wikipedia.org/wiki/John_McCarthy_(bilgisayar_bilimci) (Erişim tarihi: 06.03.2022).
[4] Sarı, O. (2020). Yapay Zekanın Sebep Olduğu Zararlardan Sorumluluk, TBB Dergisi, s. 254.; McCarthy, J, What is Artificial Intelligence? s.2, http://jmc.stanford.edu/articles/whatisai.html (Erişim tarihi: 05.03.2022).
[5] Lehman – Wilzig, N. S. (1981). Frankenstein Unbound: Towards A Legal Definition Of Artificial Intelligence, Futures, p. 451.
[6] Kılıçoğlu, A. M. (2020). Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Ankara: Turhan Kitabevi, 24. Bası, s. 342.
[7] Akkurt, 2019, 48-49.
[8] Selanik, A. A. (2022). Adam Çalıştıranın Sorumluluğu Kapsamında Yapay Zekâ Robotun Sorumluluğu ve Sigortalanması Hususunun Değerlendirilmesi, TAAD, Sy.50.
1 comment