PATENT HUKUKU AÇISINDAN BULUŞ KAVRAMI

Yazar: Abulfaz SADIKHZADA^*

İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER. ii

KISALTMALAR. iii

GİRİŞ. 1

I.     PATENT HUKUKU AÇISINDAN BULUŞ KAVRAMI VE GENEL OLARAK PATENT VERİLEBİLİRLİK ŞARTLARI 2

A.    Yenilik Şartı 3

B.    Buluş Basamağı 3

C.    Sanayiye Uygulanabilirlik. 7

D.    Yapay Zeka Çözüm Öğretilerinin Patentlenebilirliği 7

E.    Buluş Yapay Zeka Olursa. 9

II.    YAPAY ZEKA TARAFINDAN (VE/VEYA ARACILIĞIYLA) GELİŞTİRİLEN ÇÖZÜM ÖĞRETİLERİNİN HUKUKİ DURUMU.. 10

A.    Buluşçu Olarak Yapay Zeka. 10

B.    Patent Haklarının Sahibi 14

1)    Yapay Zekaya Eşya Yaklaşımı 15

2)    Yapay Zekaya İşçi Yaklaşımı 16

3)    Patent Haklarının Kamu Mülkiyetine Ait Olması 17

4)    Hayvanlar ve Çevre Örneği 17

5)    Yapay Zekaya Elektronik Kişilik Yaklaşımı 18

SONUÇ. 19

KAYNAKÇA. 20

KISALTMALAR

a.e.                              : Aynı Eser

a.m.                            : Aynı Makale

a.g.e.                           : Adı Geçen Eser

a.g.m.                         : Adı Geçen Makale

APK                           : Avrupa Patent Konvansiyonu

a.y.                             : Aynı Yer

B.                                : Bölüm

C.                                : Cilt

c.                                 : Cümle

dn.                              : Dipnot

EPO                           : European Patent Office

m.                               : Madde

p.                                : Paragraf

PCT                            : Patent Cooperation Treaty

S.                                : Sayı

s.                                 : Sayfa

SMK                          : 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu

Y.                                : Yıllık

yy.                              : Yayın Yok

GİRİŞ

            Yapay zeka modern zamanda sadece eser veya buluş yapılmasında araç olarak kullanılmamaktadır. Artık yapay zeka bağımsız şekilde ürün veya çözüm öğretisi oluşturabilmektedir. Çalışmamızın konusunu da yapay zekanın bulduğu çözüm öğretilerinin patent hukuku kapsamında korunacak buluş niteliğini haiz olup olmayacağı oluşturmaktadır.

            Çalışmamızın ilk kısmında genel olarak buluş kavramı ve patentverilebilirlik şartları ele alınmıştır. Bu kısımda yapay zeka bakımından buluş kavramı ve patentverilebilirlik şartlarının farklılık arz edip etmediği de ele alınmıştır. Son olarak ise yapay zekanın yapay zeka üretmesi durumunda patent hukuku bakımından ortaya çıkabilecek sakıncalara kısaca değinilmiştir.

            Çalışmamızın ikinci kısmında ise yapay zeka tarafından oluşturulmuş buluşların hukuki durumu araştırılmıştır. Bu çerçevede ilgili buluşlar bakımından buluşçunun kim olduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Daha sonra ise ilgili buluşun üzerindeki patent haklarına kimin hak etmesi gerektiği hususu incelenmiştir.

I.               PATENT HUKUKU AÇISINDAN BULUŞ KAVRAMI VE GENEL OLARAK PATENT VERİLEBİLİRLİK ŞARTLARI

Buluş, insan yaşamında ortaya çıkan sorunları teknik alanda çözen ve uygulanabilir olan öğretidir[1]. Tanımdan görüldüğü gibi buluşun teknik alanda olma, uygulanabilir olma özellikleri vardır. SMK m. 82/1 gereği yeni olması, buluş basamağı içermesi ve sanayiye uygulanabilir olması şartıyla teknolojinin her alanındaki buluşlar patentlenebilir. SMK m. 82’deki teknoloji kavramı buluşun teknik olmasını ifade etmektedir[2].

Buluşun teknik olması klasik anlamda, onun doğaya egemen olmaya veya doğal güçlerden yararlanmaya ilişkin olması ile karakterize edilmektedir[3]. Yeni gelişmelerin teknik alan içerisinde kabul edilip edilmeyeceğini belirleme açısından ise, izlenilmiş tarihsel yolun ölçü alınabileceği, tarihsel açıdan pozitif, mühendislik bilimleri alanlarının teknik alanı belirlediği, bu bakımdan bu bilim alanlarının birleştiği veya etkilediği yan alanların zaman ilerledikçe teknik alan kapsamında kabul edilmesinin yerinde olacağı belirtilmiştir[4].

Teknik alan dışında kalan, keşifler, bilimsel teoriler ve matematiksel yöntemler, zihni faaliyetler, iş faaliyetleri veya oyunlara ilişkin plan, kural ve yöntemler, bilgisayar programları[5], estetik niteliği bulunan mahsuller, edebiyat ve sanat eserleri, bilim eserleri ve bilginin sunumu buluş kapsamında değerlendirilemez (SMK m. 84.2). Yapay zekanın buluş icat etmesi açısından, teknik alanda buluşun gerçekleştirilmesi herhangi bir özellik arz etmez, yapay zeka pek tabi tekniğin farklı alanlarında çözüm fikri üretebilir.

A.   Yenilik Şartı

İlk patentlenebilirlik şartı buluşun yenilik şartıdır. Yenilik şartı tekniğin bilinen durumuna dahil olmamayı ifade etmektedir (SMK m. 83/1). Başvuru veya rüçhan hakkının oluşma tarihinden[6] önce dünyanın herhangi bir yerinde, yazılı veya sözlü tanıtım yoluyla ortaya konulmuş veya kullanım ya da başka herhangi bir biçimde açıklanmış, toplumca erişilebilen her şey tekniğin bilinen durumu içerisindedir (SMK m. 83/2). İnternette yayılan bilgiler tekniğin bilinen durumu kapsamında kabul edilir, nitekim, İsviçre Federal Mahkemesi arama motorlarında olmasa da, internette bir sitede yer alan makaleyi tekniğin bilinen durumu kapsamında değerlendirmiştir[7].  Yapay zekanın bulduğu çözüm öğretileri bakımından da tekniğin bilinen durumu ifade edilen anlamda söz konusu olur.

B.   Buluş Basamağı

Patentlenebilirliğin ikinci şartı çözüm öğretisinin buluş basamağını haiz olmasıdır. Çözüm öğretisinin ilgili alandaki uzmana (meslek erbabına) aşikar (belli) olmaması onun buluş basamağı içerdiğini ifade eder (SMK m. 83/4). Uzman ifadesinin aslında yanlış ifade olarak kanuna geçtiği anlaşılmaktadır, bu ifadenin aslında meslek erbabı olarak kabul edilmesi gerekir[8]. Çünkü Avrupa Patent Konvansiyonu m. 56 expert (uzman) değil, skilled person (meslek erbabı) ibaresi kullanmaktadır ve SMK m. 83/4’ün gerekçesinden de bu husus anlaşılmaktadır[9].

Bir çözüm öğretisinin bütün özellikleri başvuru tarihinden önce birbütün olarak bir arada bulunmuyorsa, çözüm öğretisi yenilik vasfını korur[10]. Fakat, meslek erbabı bu özelliklerin birbütün haline getirilmesini kolayca yapabilirse, diğer anlatımla bu özellikleri taşıyan öğelerin bir araya getirilmesi meslek erbabınca olağan kabul ediliyorsa, öngörülemez değilse, buluş basamağı gerçekleşmemiştir[11]. Patent hukukundaki yaratıcılık öngörülmezlikle ilgilidir[12]. Dolayısıyla önceden öngörülmüş sonuçlara ulaşan yapay zeka yaratıcı olamaz, önceden öngörülmemiş sonuçlar üreten yapay zeka ise yaratıcı sayılır[13]. Ayrıca, çözüm öğretisi teknik ve teknik olmayan unsulardan oluşmakta ise ve sadece teknik olmayan unsurlar bakımından yaratıcılık, “buluş basamağı” söz konusu ise, buluş basamağının gerçekleşmediği kabul edilir[14].

Yenilik şartı ile buluş basamağı arasındaki fark şöyle ifade edebilir: yenilik şartı çözüm öğretisinin başvuru tarihine kadar tekniğin bilinen durumu içerisinde olmamasını, icat edilmemiş olmasını, buluş basamağı ise uzmanın başvuru tarihine kadarki tekniğin bilinen durumu içerisinde olan bilgilerle kolayca ilgili çözüm öğretisini yapamamasını, öngörmemesini ifade etmektedir.

Buluş basamağı problem-solution yöntemi ile incelenir[15]. Bu yöntemde, ilk önce çözüm öğretisine en yakın doküman tekniğin bilinen durumunu tespit için bulunur. Belirtelim ki, SMK m. 83/5 uyarınca başvuru tarihinde veya bu tarihten sonra yayımlanmış olan ve başvuru tarihinden önceki tarihli ulusal patent başvurularının ve bunların yerine geçen uluslararası (SMK m. 83/3/a) veya Avrupa patent başvurularının (SMK m. 83/3/b) ilk içerikleri buluş basamağının gerçekleşmesinde dikkate alınmaz. Daha sonra çözüm öğretisi ile en yakın doküman arasındaki farklar ortaya konularak, çözüm öğretisinin farklılaşan özelliklerin teknik etkisi tanımlanır ve teknik problem bulunur. Sonda ise ilgili uzman için en yakın dokümandan ve teknik problemden ilgili çözüm öğretisinin öngörülebilir olması değerlendirilir. Burada ticari başarı, uzun zamandır görülen fakat çözülmeyen sorunlar, başkalarının başarısızlığa uğraması buluş basamağının var olup olmadığına emare kabul edilebilir[16]. Çözüm öğretisinin yapay zeka tarafından üretilmesinin ise aşikar olmanın (buluş basamağının olmamasının) bir emaresi olarak dikkate alınabileceği ifade edilmiştir[17].

Diğer bir yöntem could-would yaklaşımıdır[18]. Bu yöntemde meslek erbabının teknik bilinen durumdan hareketle çözüm öğretisine “ulaşacağı” (would) sonucuna varılırsa, buluş basamağı gerçekleşmemiştir. Lakin meslek erbabının çözüm öğretisine “ulaşabileceği” (could) sonucuna varılır ise, buluş basamağının gerçekleştiği kabul edilir. Kanımızca, “ulaşabileceği” değerlendirilmesi, meslek erbabının tekniğin bilinen durumuna ilaveten bir çaba göstermesi gerektiği hallerde söz konusu olur.

Yapay zekanın (robotun) tekniğin bilinen durumunu aşabilmesinde, diğer deyişle, ilgili alandaki uzmana belli olmayan buluşun yapılmasında zora düşeceği belirtilmiş, bu bakımdan yapay zekanın (robotun) yapacağı buluş bakımından insanın yaptığı buluş için aranan patentlenebilirlik şartlarının değiştirilmesi gerekebileceği ifade edilmiştir[19]. Diğer görüş ise yapay zekanın daha hızlı tarama yapabildiğinden yola çıkarak tekniğin bilinen durumunu insana kıyasla kolaylıkla aşacağı da ifade edilmiştir[20]. Kanımızca, son görüş yeniliğin niceliği için (yenilik şartı bakımından) doğru kabul edilebilir ise de, nitelik (buluş basamağı) bakımından ilk görüşe katılmaktayız. Yapay zekanın hızlı tarama yapması, onun tekniğin bilinen durumuna çabuk sahiplenmesine neden olur, bu zaman yapay zeka bir algoritması gereği bir arada bulunmayan unsurları kolayca bir araya getirebilir, dolayısıyla yenilik şartını kolay ve çabucak yerine getirebilir. Fakat yapay zeka gerçek yaratıcı düşüncenin oluşturulmasından daha çok, zeki davranışların taklidini yaptığından[21], farklı yerlerde bulunan unsurları bir araya getirerek çözüm öğretisi sunduğunda, bir sıra algoritmadan, diğer deyişle zeki davranışların taklidinden yararlandığından, meslek erbabınca da aynı sonuca ulaşmanın olağan olması muhtemel olacaktır. Lakin programcının yapay zekada kullandığı algoritmaların düzeyi meslek erbabının kolay ulaşamayacağı sonuçları doğurması da pek tabiidir.

Yapay zeka, buluş basamağı bakımından meslek erbabının ilgili olacağı alanın genişlenmesine neden olacağı savunulmuştur. Çözüm öğretisinin bulunduğu ilgili alanda yapay zeka olağan deneyim aracı kabul edilmemekte ise, çözüm öğretisi bulunurken yapay zeka kullanılsa da, buluş basamağında yapay zeka kullanmayan meslek erbabının dikkate alınması, ilgili alanda yapay zeka olağan deneyim aracı kabul edilmekte ise, çözüm öğretisi yapay zeka kullanılmadan bulunsa bile, buluş basamağında yapay zeka kullanan meslek erbabının dikkate alınması gerekir[22]. Dikkat edilirse, bu görüş yapay zeka aracılığıyla bulunan çözüm öğretilerine ilişkindir. Kanımızca, yapay zekanın kendisinin bulduğu çözüm öğretileri bakımından çözüm öğretisinin ait olduğu alan açısından değerlendirme yapılarak meslek erbabının ilgili olacağı alanlar bulunur. Çünkü, çözüm öğretisi yoğun bir çalışmanın sonucu olabileceği gibi, birtakım tesadüflere de dayanabilir, bu bakımdan önemli olan buluş niteliği taşıyan sonuçtur[23], diğer anlatımla, ilgili alana ait çözüm öğretisini bir insanın bulması ile bir yapay zekanın bulması arasında meslek erbabı bakımından fark yaratılmamalıdır, çünkü meslek erbabı ilgili alandaki çözüm öğretisinin kolaylıkla, olağan olarak bulunup bulunamayacağını değerlendirir, burada ise çözüm öğretisini insan veya yapay zekanın bulmasının bir farklılığı olmaz.

C.   Sanayiye Uygulanabilirlik

Çözüm öğretisinin sanayiye uygulanabilir olması[24], sanayinin herhangi bir dalında üretilmesi veya uygulanmasının olasılığını ifade etmektedir (SMK m. 83/6). Çözüm öğretisinin uygulanabilir olması, onun sadece teoride kalmaması, hayata geçirilmesi ile istenen çözümü sağlaması ve tekrar edildiğinde de aynı sonucu vermesi anlamına gelir[25]. Nitekim, SMK m. 92/1’de çözüm öğretisinin, ilgili olduğu teknik alanda uzman bir kişi tarafından onun uygulanabilmesini sağlayacak şekilde yeterince açık ve tam olarak açıklanacağı belirtilmektedir. Burada, yapay zekanın icat ettiği çözüm öğretisi bakımından açıklanması gereken hususlar, yapay zekanın nasıl o çözüm öğretisini bulduğu, sinir ağlarında hangi faaliyetlerin gerçekleştiği değil, çözüm öğretisinin ilk defa olarak veya tekraren nasıl sağlanabileceğidir. Diğer anlatımla, yapay zekanın sinir ağlarındaki çözüm öğretisine götüren faaliyet değil, öğelerinin, şartlarının nasıl sağlanarak çözüm öğretisini oluşturduğu açıklanmalıdır.

D.   Yapay Zeka Çözüm Öğretilerinin Patentlenebilirliği

Yapay zeka faaliyeti sonucunun rastgele veya mekanik bir süreç sonucu oluşmadığı, matematiksel-istatiksel anlamaya dayandığı[26] için patent hakkını haiz olacaktır[27]. Kanımızca, buradaki önemli husus, yapay zeka faaliyetinin nasıl bir faaliyet olması değil, ilgili çözüm öğretisinin patentlenebilirlik şartlarını sağlayıp sağlamamasıdır[28]. İlgili çözüm öğretisi patentlenebilirlik şartlarını sağlamakta ise, yapay zeka faaliyetinin niteliği ilgili buluşa kimin sahip olması gerektiği bakımından önem taşıyabilir.

Yapay zekanın bulduğu çözüm öğretilerinin patentlenebilirlik şartları açısından bir sorun oluşturmadığı anlaşıldığından, patentlenebilirlik şartlarını taşıyan yapay zeka çözüm öğretilerinin patent korumasına mahzar olacağı kabul edilmelidir. ABD Patent Kanunu m. 103 c. 2 gereği “(p)atentlenebilirlik buluşun icat edilme şekline göre reddedilemez”[29]. Dolayısıyla, patentlenebilirlik şartlarını taşıyan çözüm öğretisi yapay zeka tarafından geliştirilmiş olmasından dolayı farklı değerlendirilemez, patent koruması altına alınır.

Bilgisayarların kimya ve biyoloji alanında yeni bileşiklerin bulunmasında kullanıldığı bilinmektedir[30]. Seegene’nin yeni koronavirüs teşhis testlerinin arkasında da, yapay zeka sistemi durmaktadır. Şirketin yapay zeka sistemi 4 gün içerisinde iki adet 8 katlı tahlil bulmuştur, halbuki tecrübeli profesyoneller takımı bakımından bunun için bir yıldan fazla süre talep edilmekte idi[31]. Hitachi şirketi tarafından geliştirilmiş bilgisayarlar Japon hızlı trenlerinin önü için burun konisi tasarlamış ve bu burun konisi trenin aerodinamik performansını iyileştirmiş ve yolcular için gürültü seviyesini azaltmıştır[32]. Yine bir bilgisayar dizel motorlarda yakıt tasarrufu sağlanmak üzere yeni bir piston şekli tasarlamıştır[33].

Yapay zekanın çözüm öğretilerine patent verildiği de bilinmektedir. Stephen Thaler’in geliştirdiği yaratıcılık makinesi (creativity machine) yapay sinir ağlarını kullanıcı dostu olacak ve algoritma kullanımına gerek olmayacak şekilde işletme veya eğitmeğe olanak tanıyan bir buluş gerçekleştirmiştir ve buluşun patenti alınmıştır[34]. Derek S. Linden tarafından oluşturulmuş yapay zeka sistemi ise uydu iletişim anteni geliştirmiştir ve Engineous Software’nin geliştirdiği program uçak motorlarında geliştirmeler yapmış ve bu çözüm öğretileri patent almıştır[35].

E.   Buluş Yapay Zeka Olursa

Yapay zekanın buluşu yapay zeka olursa, patentlenebilirlik ile ilgili sorunlar ortaya çıkar. Yapay zekanın patentlenebilir olmaması bu sorunların başında gelir. Fakat yapay zekanın bir cihaz, bir donanımla birlikte patente konu olacağı kabul edilmektedir[36]. Sadece yazılımdaki değişiklik ürünü patentlenebilir kılmaz[37]. Patentlenebilir olma bakımından yapay zekalı tıbbi teşhis araçlarının da patentlenebilir olmadığı, hastalık ile onun fizyoloji seviyesinin tayin edilmesinin doğa kuralı olduğu kabul edilmektedir[38]. Çeşitli alanda buluş yapa bilen yapay zeka yazılımının olağan bilgisayar uygulaması olmasından dolayı patentlenememesi, sadece bir alanda çalışan donanıma bağlı yapay zekanın patentlenebilmesi ise eleştirilebilir[39]. Rapor 2020, B. 4/ p. 12’de de kamusal maksatlarla kullanılan yazılım ve algoritmaların patentlenebilmesi önerilmiştir. Kanımızca da, bilgisayar programları, bir donanıma yazılıp yazılmamasına bağlı olmayarak teknik alana ilişkin çözüm öğretisi taşımakta ise teknik nitelikte kabul edilecektir[40]. Bu bakımdan, bilgisayar programlarının da teknik alana ait olup olmaması, onların çözüm getirdiği alanın teknik alan olup olmaması açısından değerlendirilecektir[41].

Yapay zekalı çözüm öğretilerinde kara kutu (blackbox) muamması, diğer deyişle, yapay zekalı çözüm öğretisinin nasıl işlediğinin açık olmaması patentlenebilirlik şartları olan yenilik, buluş basamağının bulunması, sanayiye uygulanabilirlik bakımından sakıncalar oluşturmaktadır. Yenilik açısından yapay zekanın karışık ve açık olmayan yapısı onun yeniliğinin ölçülebilmesini soru altına alabilecektir[42]. Buluş basamağı açısından aranacak meslek erbaplarının bilmesi gereken alanının kapsamına yapay zeka alanın da dahil olması tartışılmaktadır[43]. Ayrıca, algoritmalar açısından tekniğin bilinen durumunun belirlenmesi güvenilir veri bankası bulunmadığından zorluk oluşturmaktadır[44]. Sanayiye uygulanabilirlik açısından ise yapay zekanın nasıl çalıştığı bilinmediğinden uygulanabilir ve üretilebilir olması tartışmalıdır[45]. Bu sorunların giderilmesi için SMK m. 92/2’de biyolojik materyalle ilgili öngörülmüş tevdi usulünün benimsenmesi önerilmiştir[46]. Bu zaman yapay zekanın anahtar bileşenleri olan kodlar, veriler ve çıktı sonuçları patent ofisine tevdi edilecektir[47].

II.            YAPAY ZEKA TARAFINDAN (VE/VEYA ARACILIĞIYLA) GELİŞTİRİLEN ÇÖZÜM ÖĞRETİLERİNİN HUKUKİ DURUMU

A.   Buluşçu Olarak Yapay Zeka

Hukuk düzenlemelerinde buluşçuların gerçek kişi olduğu varsayılarak düzenlemeler yapılmıştır. ABD Patent Kanunun’da buluşçu kişi (the individual) veya kişiler (the individuals) adlandırılmaktadır[48]. Aynı şekilde Birleşik Krallık Patent Kanunu’nda buluşçu buluşun gerçek mucidi olarak ifade edilse de (m. 7/3), kanunun gerçek kişileri kastettiği m. 7/2/a ve b[49]’den anlaşılmaktadır. Fakat, kişi/kişiler ifadelerinin kanun kabul edildiği dönemde kişilerden başkasının buluş yapabileceği göz önüne alınamamasından kaynaklandığı ifade edilmiştir[50]. Avrupa Patent Konvansiyonu’nda da buluşçunun kişi kabul edildiği 58, 60, 62.[51] maddelerden anlaşılmaktadır. AB Parlamentosu 20.10.2020 tarihli “Yapay Zeka Teknolojilerinin Gelişimi İçin Fikri Mülkiyet Hakları” Raporunda (Rapor 2020) B. I/ p. 16 da sadece gerçek veya tüzel kişinin müellif olabileceği görüşünü sürdürmüştür.

SMK’da buluşçunun kim olduğu tanımlanmamıştır. Fakat Birleşik Krallık Patent Kanunun’da olduğu gibi buluşçudan kastın (gerçek) kişiler olduğu diğer düzenlemelerden anlaşılmaktadır[52]. Örneğin, SMK m. 90/5 “…buluşu yapan, isminin gizli tutulmasını isteyebilir. Başvuru sahibinin buluşu yapan olmaması veya buluşu yapanlardan sadece biri veya birkaçı olması hâlinde bu kişiler…”, m. 90/6 “(b)uluşu yapanın başvuru veya patent sahibinden buluşu yapan olarak tanınmasını ve adının belirtilmesini isteme hakkı vardır”, m. 109/2 “(b)uluş birden çok kişi tarafından birlikte gerçekleştirilmişse…”, m. 109/3 “(a)ynı buluş, birbirinden bağımsız olarak birden çok kişi tarafından gerçekleştirilmişse…”, Sınai Mülkiyet Kanunun Uygulanmasına Dair Yönetmelik m. 74/1/d “(b)uluşu yapan veya yapanlar ile ilgili kimlik ve iletişim bilgileri ve buluşu yapan kişinin isminin gizli tutulmasının istenmesi halinde talebe ilişkin beyan.”. SMK m. 3’ün kanunla sağlanan korumadan faydalana bilecek olanları gerçek ve tüzel kişiler olarak algıladığı da görülmektedir[53].Türk hukukundaki bu durum Birleşik Krallık hukukundaki gibi mütalaa edilmektedir[54]. Diğer deyişle, burada da kanun kabul edildiği dönemde kişilerden başkalarının buluş yapabileceği göz önüne alınamamıştır.

Hukuk düzenlemelerindeki yukarıda anlatılan durum yapay zekanın buluş yaptığı gerçeğini değiştirmemektedir[55]. Dolayısıyla, insan dışı buluşçunun ortaya çıkması, buluşçu kavramının genişletilmesini gerektirecektir[56]. Yapay zekanın bir buluşçu olmasına yasal engel yoktur ve yapay zekanın buluşçu olduğu buluşlar bakımından da mevcut düzenlemedeki patentlenebilirlik şartları uygulanacaktır. Nitekim, buluşun patentlenebilmesi için mutlaka insan katkısı olması, insan düşüncesi mahsulü olması şart değildir ve yapay zekanın yaptığı buluşlar için özel düzenleme de yoktur[57]. Gerçek buluşçu yerine başkasının beyan edilmesi kamunun gerçek buluşçunu bilme hakkına aykırı olduğu da belirtilmiştir[58]. Nitekim, Amerika patent hukuku bakımından yapay zeka buluşları için patent alınırken buluşçu kısmında yapay zekayı yaratanlar yazılırsa, verilmiş patent buluşçu yanlış beyan edildiğinden tehlikeye düşeceği ifade edilmiştir[59]. Bununla birlikte. yapay zekanın (robotlar) buluşçu kabul edilmesi mevcut düzenlemeler kapsamında zor görüldüğünden, onların buluşlarının patentlenemeyeceği, hak iddia edemeyecekleri görüşü de savunulmaktadır[60].

DABUS isimli yapay zekanın kendisi için patent alınmasına yönelik yapılan başvurular, Birleşik Krallık Fikri Mülkiyet Ofisi, Avrupa Patent Ofisi ve ABD Patent ve Marka Ofisi tarafından reddedilmiştir[61]. Başvurular genel olarak gerçek kişilerin patent sahibi olabileceği, yapay zekanın hukuki kişiliği, mucit ve patent sahibi olma hakları olmadığından reddedilmiştir. Bu Avrupa Patent Ofisi’nin kararından temyiz edilmiş, buluşun bir hak değil, bir olgu olduğu temyiz başvurusunda belirtilmiştir[62]. Birleşik Krallık Patent Ofisi her iki buluşun patent verilebilirlik koşullarını haiz olduğunu, sadece yapay zekanın buluşçu olabileceğini öngören düzenleme veya yargı kararı olmadığından kararı reddetmiştir[63].

Belirtelim ki, buluşçu olmayı, patent hakları sahibi olmadan ayırmak gerekir[64]. Bu bakımdan buluşçunun yapay zeka programını yazan programcı, kullanıcı, donanım sahibi, kiraya veren, yatırımcı olduğu savunulamaz.

Programcı açısından baktığımızda, yapay zekanı algoritmalarla donatan programcı, matematik formüllerini öğrencisine öğreten veya onun önüne koyan hocaya benzer. Öğrenci ilgili formüllerden yararlanarak elde ettiği verilerden çeşitli sonuçlar çıkarırsa, bu sonuçları çıkaranın hoca olduğu savunulamaz. Dolayısıyla, yapay zeka çeşitli algoritmalardan yararlanarak ona sunulan verilerden çözüm öğretileri geliştirmekte ise programcının bunda buluşçu olma iddiası olmamalıdır.

Kullanıcı açısından baktığımızda, çözüm öğretisinin bulunmasında yapay zeka araç olarak kullanılmadığı sürece, kullanıcının yapay zekaya komutlar vermesi onun yaratma faaliyetine müdahalesi gibi değerlendirilmeyeceğinden çözüm öğretisini bulan yapay zeka buluşçu kabul edilir. Yine öğrenci hoca örneğinden yola çıkarak, hoca öğrenciye belirli hususlarda çalışma oluşturmasını talep ederse ve öğrencinin çalıştırmayı oluşturma aşamasına müdahale etmezse, çalışmayı oluşturan öğrenci kabul edilir. Eğer hoca, çalışmanın oluşturulması faaliyetine de katılırsa, burada durum farklıdır. Yapay zeka ve kullanıcı açısından da aynı tutum benimsenmelidir.

Veri sağlayıcı açısından baktığımızda, onun veri sağlaması öğrenciye kütüphaneye erişim imkanı sağlayan birinin durumuna benzer ki, bu durumda kütüphaneden yararlanarak çalışmayı oluşturan öğrenci olur. Donanım sahibi, kiraya veren veya yatırımcının da yaratıcı faaliyete katılmadığı aşikardır. Dolayısıyla, buluşçu olma bakımından önemli olan yaratıcı faaliyette iştiraktir.

Dolayısıyla, çözüm öğretisinin yaratıcı faaliyetinin sadece ve doğrudan yapay zeka tarafından oluşturulması gerekir, eğer çözüm öğretisinin yaratma aşaması insan katkısı olmakla birlikte yapay zeka kullanılarak yapılmışsa, bu durumda eser yapay zekaya mahsus değildir[65]. Çünkü buluşçu (burada gerçek kişi) başkalarının hizmetlerinden yararlanabilir[66].

Mevcut yapay zeka buluş olgusunun başından sonuna kadar, çözülmesi gereken sorunun tayin edilmesi, sorunun halli için çözüm üretilmesi ve teknik öğretilerinin çözüme uygulanmasının tamamını yapmamaktadırlar. Onlar sadece teknik çözümü sağlar, test eder, seçer ve belki kendilerine tanınmış görevlerin ötesinde hareket edebilirler[67]. Fakat arka planda programcı, veri sağlayıcıları, eğiticiler ve kullanıcılar var olsa da, yaratma aşamasını yapay zeka kendisi yapmaktadır, yönetme veya müdahale içermemektedir[68]. Sadece yazılımın ilk hali ve makine çalıştırılıp, kapatılması zamanı insan müdahalesi mevcuttur[69].

Yapay zeka ayırımı bakımından baktığımızda, genel yapay zeka ve süper yapay zekanın yaratıcı faaliyet bakımından bağımsız olacağı pek muhtemeldir, dolayısıyla onların buluşçu olarak kabul edileceği savunulacaktır. Dar yapay zeka da yaratıcı faaliyeti bağımsız gerçekleştirebilecek şekilde tasarlanabilmektedir, yapay zekanın buluşları bakımından verilen örnekler de bu hususu tespit edici niteliktedir[70].

B.   Patent Haklarının Sahibi

Anayasal temel hakların insanlar için düzenlendiği göz önüne alınarak, yapay zeka (robotlar) hak sahibi olamayacağı, lakin tamamen otonom, öğrenebilen, duygusal, ahlaki özelliklerin eğitildiği aşamaya ulaşırlarsa aynı sonucu benimsemenin zor olacağı ifade edilmiştir[71]. Diğer taraftan insan dışında hukuk süjesi ola bilen hukuki kişiler insan aracılığıyla eylemde bulunduklarından yapay zekanın hukuki kişi kabul edilmesi niteliğine uygun düşmemektedirler[72]. Kanımızca, yapay zeka buluşçu olsa da, kişiliği olmadığından buluşa ilişkin patent haklarına sahip olamaz. Bu yönde aşağıda değinmediğimiz görüşler de vardır[73].

Yapay zeka tarafından üretilen ürünlerin insan mahsulü olduğu görüşü de vardır. Yapay zekanın tam olarak halen yaratıcılık faaliyeti yapamaması, insan yönetimini talep etmesi, diğer taraftan buluşçu kavramının insana özgülenmesi, buluş sahibi olmanın kişiliği gerektirmesi görüşün dayanağını oluşturmaktadır[74]. Yapay zekanın bağımsız buluşlar (ürünler) yarattığını kabul ettiğimizden bu görüşe katılmamaktayız.

1)    Yapay Zekaya Eşya Yaklaşımı

Mevcut hukuk düzeni bakımından bizim de katıldığımız görüş, yapay zekanın, özellikle bir donanıma sahip olması durumunda klasik olarak bir kişinin sahip olduğu eşya olarak kabul edilebileceği yönündedir[75]. Bir şeyin mülkiyetine sahip olan o şeyin ürünlerine de sahip olacağından (TMK m. 685), buluşa ilişkin patent hakları yapay zekanın sahibine ait olacaktır[76]. Diğer anlatımla, yapay zeka hak sahibi olamadığı için, onun üzerinde tasarruf ehliyetine sahip olan kişi, diğer deyişle, yapay zeka donanımı sahibi ve yazılımının lisans sahibi onun ürünleri üzerinde hak sahibi olmalıdır, programcı, veri sağlayıcısı, yatırımcı veya kullanıcıların durumu hak sahibi olmaya müsait değildir[77]. Tasarruf ehliyetine sahip kişinin doğrudan tasarruf edebilmesi aranmamaktadır[78]. Belirtelim ki, yapay zekanın ilkin yazılımı meydana gelecek ürünü önceden belirlemişse, onu yaratan programcı patent haklarına sahip olacaktır[79], çünkü o bu durum da gerçek buluşçu kabul edilir. Yapay zeka yaratma prosedürünü bağımsız yapmakta ise bu durum söz konusu olmaz[80]. Kullanıcı bakımından da aynı durum söz konusu olur, diğer deyişle, yapay zekanın kullanımı onun yaratıcılığına müdahale etmez, yapay zeka yaratıcılığını bağımsız gerçekleştirir[81]. Diğer taraftan patent haklarının programcıya, yatırımcıya tanınması, yapay zekanın başkasına devredildiği durumlarda, oluşacak ürünler üzerinde mülkiyet ve sahiplik hakları ile patent haklarının ayrılmasına, farklı kişilerin elinde bulunmasına neden olacaktır[82]. Buluş (eser) oluştuktan sonra, yapay zeka sahipliğinin el değiştirmesi önce doğmuş haklar bakımından bir değişiklik oluşturmaz[83]. Diğer taraftan genellikle yapay zekanın eğitilmesi için yüksek miktarda harcamalar yapan yapay zeka sahiplerinin (işletmelerin) patent haklarına sahip olması onları teşvik eder ve bu alanın geliştirilmesinde önemli rol oynar[84].

Bu görüşün bazen yeterli olmayacağı, örnek olarak, başkasının ürettiği yapay zekayı alan şirketin başkalarına ait bulut sunucularında kullanmakta, yapay zekayı eğitmek için başka şirketlerden veri alması durumunu ileri sürmektedir[85]. Kanımızca, bu durumlarda bile buluşu yapay zeka gerçekleştireceğinden, farklı bir sonuca varmak gerekmez.

2)    Yapay Zekaya İşçi Yaklaşımı

Programcı veya sahip ile yapay zeka arasındaki ilişki işveren ve çalışan arasındaki ilişkiye benzetilmiş, işverenin çalışanın eserleri üzerindeki mülkiyet haklarına sahip olmasını kıyasen yapay zekanın ürünleri bakımından kabul edilmiştir[86]. Bu bağlamda patent ve telif bakımından bu durumu kapsayan sui generis bir hakkın yaratılması gerektiği de kabul edilmektedir[87]. İşverene verilen patent hakları çerçevesinde yapay zekanın (işçinin) buluş üzerindeki “hakları” da korunacaktır. Yapay zekanın kişiliğinin olmamasının işveren çalışan ilişkisinin kurulmasına engel olacağı eleştirisini aşmak için ve yapay zekanın ürünlerinin üzerindeki haklarını onu çalıştırana (işverene) vermek için yapay zekaya sınırlı kişilik tanınmasını savunan görüş de vardır[88]. Kanımızca, yapay zekanın kişiliği olmayan mevcut düzenlerde bu görüşü savunmak zordur.

3)    Patent Haklarının Kamu Mülkiyetine Ait Olması

Yapay zekanın kişiliği olmadığı için başvuru yapamayacağı ve buluşçu olamayacağına göre, kullanıcının da hakları devraldığını ileri süremeyeceğinden dolayı, yapay zekanın geliştirdiği buluşa ilişkin patent haklarının kamu mülkiyetine ait olacağı savunulmuştur[89]. Patent haklarının hangi tarafa verilirse, diğerlerinin teşvik edilme sorunu yaranacaktır ve buluşun kamu mülkiyetine ait edilmesi sadece kanunun yarattığı teşvik ediciliği önleyecektir, öbür taraftan diğer teşvik edici tedbirler de görülebilecektir[90]. Bu görüş, kanaatimizce, buluşçu yapay zeka alanındaki teşvik ediciliğe zarar verecektir[91].

4)    Hayvanlar ve Çevre Örneği

Hayvanlar, çevre öğelerinin sınırlı kişilik verilmesi örneğinin yapay zekaya da uygulanması gerektiği belirtilmiştir[92]. Bu çerçevede yapay zekaya sınırlı düzeyde tanınması gereken hak, yapay zekanın kendisinin buluşçu olarak tanınmasından, sınırlı ölçüde sorumluluk öngörülmesinden ve bunun karşılığında yapay zeka için bir fon veya sigorta sisteminin kurulmasından ibarettir[93]. Kanımızca, bu görüş yapay zekanın buluşlarının geleceği bakımından yararlanılabilecek görüştür.

5)    Yapay Zekaya Elektronik Kişilik Yaklaşımı

Yapay zekanın insan ve eşya arasında yeni hukuk öznesi yaratabileceği de ifade edilmiştir[94]. Bu çerçevede yapay zekaya hak tanınması gerektiği, bu yeni tür hukuki kişilik geliştirilmesine götürse bile, savunulmuştur[95]. AB Parlamentosunun Komisyona sunulmak için hazırladığı Raporda (Rapor 2017) robotlar için yeni hukuki statü yaratılması, en gelişmiş otonom robotlara elektronik kişilik verilmesi, bu sayede verdikleri zararlardan sorumlu tutulabilmeleri, otonom karar verdikleri veya üçüncü kişilerle özgür girdikleri ilişkilerinde elektronik kişiliklerinin söz konusu olması ifade edilmiştir[96]. Bu şekilde elektronik kişilik verilmesi durumunda yapay zekanın buluşçu ve patent haklarının sahibi yapay zeka kabul edilebilir[97]. Bu bakımdan Rapor 2017’de ortaya çıkacak tazminat talepleri ile ilişkili sigorta fonu kurulması önerilmiştir[98].

SONUÇ

            Çalışmamızda geldiğimiz sonuçları kısaca özetlemekteyiz:

1. Yapay zeka bakımından buluş kavramı, buluşun söz konusu olacağı teknik alan, buluşun yenilik şartı, buluş basamağı ve sanayiye uygulanabilirlik farklılık arz etmemektedir.
2. Dolayısıyla, patentlenebilirlik şartlarını taşıyan buluş yapay zeka tarafından geliştirilmiş olmasından dolayı farklı değerlendirilemez, patent koruması altına alınır.
3. Yapay zeka buluşu bağımsız gerçekleştirdiğinden yapay zeka buluşçu kabul edilmelidir. Hukuki düzenlemeler gerçek kişilerin buluşçu olabileceğini ima etse de, kanunlar aksini yasaklamamakla birlikte, kabul edildikleri devirde gerçek kişilerden başkalarının buluş gerçekleştirebileceği düşüncesine sahip olmamaları ilgili düzenlemelerin ortaya çıkmasına neden olmuştur.
4. Yapay zeka buluşçu sayılsa da, halen kişiliğe sahip olmadığından patent haklarının sahibi kabul edilemez. Mevcut düzenlemeler bakımından yapay zekaya eşya yaklaşımı kabul edilerek, ilgili hakların onların üzerinde tasarruf yetkisine sahip kişilere ait olacağının kabul edilmesi makul gözükmektedir. Yapay zeka için önerilen kişilikler ise gelecek kanuni gelişmeler bakımından yararlı kabul edilebilir.

KAYNAKÇA

[1] Buluş tanımları için bkz. Ünal Tekinalp, Fikri Mülkiyet Hukuku, 5. bs., İstanbul, Vedat Kitapçılık,2012, s. 530; Rauf Karasu, Cahit Suluk, Temel Nal, Fikri Mülkiyet Hukuku, 4. bs., Ankara, Seçkin,2020, s. 231; Mustafa Aksu, Bilgisayar Programlarının Fikri Mülkiyet Hukukunda Korunması, İstanbul, Beta, 2006, 225. Buluş, bilinmeyen, farkında olunmayan bir şeyi ortaya çıkarmak şeklinde tanımlanmıştır ki, keşfi de kapsayacağından bu tanıma katılmamaktayız. Bu tanım için bkz. İlhami Güneş, Patent ve Faydalı Model Hukuku, 3. bs., Ankara, Seçkin, 2020, s. 31.

[2] Bkz. Güneş, a.g.e., s. 30.

[3] Aksu, a.g.e., s. 225.

[4] a.e., s. 231.

[5] Bilgisayar programı kullanılarak uygulanan çözüm fikrinin buluş olarak nitelendirilmesinde bir sakınca yoktur.

[6] Armağan Ebru Bozkurt Yüksel, “Yapay Zekanın Buluşlarının Patentlenmesi”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, Y. 6, S. 11, 2018, s. 596; Armağan Ebru Bozkurt Yüksel, Buluşçu Yapay Zeka ve Patent Hukuku (Buluşçu YZ), İstanbul, Aristo, 2020, s. 23; Güneş, a.g.e., s. 81.

[7] Ben Hattenbach, Joshua Glucoft, “Patents in an Era af Infinite Monkeys and Artificial Intelligence”, Stanford Technology Law Review, C. 19, S. 2, 2015, https://law.stanford.edu/wp-content/uploads/2017/10/PATENTS-IN-AN-ERA-OF-INFINITE-MONKEYS-AND-ARTIFICIAL-INTELLIGENCE.pdf, s. 37. Avrupa Patent Ofisi İnceleme Esaslarında internette yayınlanan bilgiler tekniğin bilinen durumu kabul edilmektedir. Bkz. Guidelines for Examination in the EPO, Part G – Chapter IV, 7.5. Patent Işbirliği Anlaşması Milletlerarası Araştırma ve Ön Araştırma Esasları benzer yönde düzenleme içermektedir. Bkz. PCT International Search and Preliminary Examination Guidelines, p. 11.13. Bir bilgi veya belgenin internette yer almasının yeterli olmadığı, arama motorlarında anahtar sözler girilerek bu bilgi, belgeye ulaşılabilir olması, uzun zaman sürecinde internette yer almış olmasını arayan görüş için bkz. Güneş, a.g.e., s.  97.

[8] Karasu, Suluk, Nal, a.g.e., s. 244.

[9] SMK m. 83/4 Gerekçesi: “…Fıkrada yer alan teknik alandaki uzman ibaresi ile, tekniğin ilgili alanında genel bilgiye sahip ve tekniğin bilinen durumundaki her şeye erişebilen, rutin araştırma ve uygulamaları yapabilme kapasitesine sahip, buluş yapma yeteneği olmayan dikkatli bir uygulayıcı kastedilmektedir”. Buluş yapma yeteneği olmamayı belirtmemekle birlikte benzer yönde bkz. APK Değerlendirme Klavuzu G/VII/3. İlgili uzmanın ne bir deha, nede sıradan bir uzman olmaması, ilgili alanda yerli ve yabancı gelişmeleri, yayınları izleyen bir uzman olması gerekir. Bkz. Güneş, a.g.e., s. 122.

[10] Bozkurt Yüksel, a.g.m., s. 598; Bozkurt Yüksel, Buluşçu YZ, s. 26; Jaques de Werra, “Patents and Trade Secrets in the Internet Age”, Revue De Droit Suisse, C. 134, S. 2, 2015, https://archive-ouverte.unige.ch/unige:75611/ATTACHMENT01, s. 128. İsviçre Federal Mahkemesi de aynı görüştedir. Bkz. İsviçre Federal Yüksek Mahkemesi 4A_142/2014 02.10.2014, De Werra, a.g.m., s. 128 dn. 10.

[11] Benzer yönde görüş için bkz. Karasu, Suluk, Nal, a.g.e., s. 245. SMK m. 83/4 gerekçesi de benzer yöndedir: “Maddenin dördüncü fıkrasında, buluş, ilgili olduğu teknik alandaki bir uzman tarafından tekniğin bilinen durumundan kolayca çıkarılamayan bir faaliyet sonucu gerçekleşmişse, patentlenebilirliğin diğer bir şartı olan buluş basamağı kriterini içerdiğinin kabul edildiği belirtilmiştir. Bu şartın varlığını belirlemede, önceden genel bir ölçü verilemeyeceği için, bunu belirleme görevi, uygulama ve mahkeme kararlarına düşmektedir…”.

[12] Bozkurt Yüksel, a.g.m., s. 606-607.

[13] Bozkurt Yüksel, a.g.m., s. 607.

[14] Aksu, a.g.e., s. 291.

[15] APK Değerlendirme Kılavuzu G/VII/5, 5.2; Graham vs. John Deere Co., 383 US (1966), p. 17-18. https://supreme.justia.com/cases/federal/us/383/1/. Problem-solution değerlendirme usulü bakımından ayrıca bkz., Güneş, a.g.e.¸ s. 127-128.

[16] Graham vs. John Deere Co., 383 US (1966), p. 17-18. Ticari etki açısından benzer yönde Güneş, a.g.e.¸ s. 127-128.

[17] Ana Ramalho, “Patentability of AI-Generated Inventions –Is a Reform of the Patent System Needed?”, http://www.iip.or.jp/e/summary/pdf/detail2017/e29_02_Ramalho.pdf, 10.

[18] Güneş, a.g.e., s. 127.

[19] Çağlar Ersoy, Robotlar, Yapay Zeka ve Hukuk, İstanbul, On İki Levha, 2017, (çevrimiçi) lexpera.com.tr, 1.6.2021, s. 66.

[20] Bozkurt Yüksel, a.g.m., s. 600.

[21] Bkz. Vasif Nabiyev, Yapay Zeka, 6. bs., Ankara, Seçkin, 2021, s. 61-63.

[22] Ramalho, a.g.m., s. 9. Ürünün bilgisayar programı olması durumunda meslek erbabının ilk önce programcı olarak esas alınması gerekmektedir. Bkz. Aksu, a.g.e., s. 288.

[23] Bkz. Aksu, a.g.e., s. 286

[24] Çözüm fikrinin sanayide uygulanabilir olması ile uygulanabilir olmasının aynı anlamı verdiği yönünde bkz. Tekinalp, a.g.e., s. 533.

[25] a.y.

[26] Shlomit Yanisky-Ravid, Regina Jin, “Summoning a New Artificial Intelligence Patent Model: In the Age of Pandemic”, Michigan State Law Review, S. 3, 2021, https://ssrn.com/abstract=3619069, s. 14.

[27] Telif hakkına ilişkin bkz. Colin R. Davies, “An Evolutionary Step In Intellectual Property Rights – Artificial Intelligence And Intellectual Property”, Computer Law & Security Review, C. 27, S. 6, 2011, (çevrimiçi) https://doi.org/10.1016/j.clsr.2011.09.006, 31.5.2021, s. 607. Yapay zekanın günümüz koşullarında yaratıcı ve yenilikçi olmadığı, insana bağlı olduğu belirtilmiştir. Günümüzde yapay zeka teknolojisinde gerçek yaratıcı düşüncenin oluşturulmasından daha çok, zeki davranışların taklidi yapılmaktadır. Bkz. Nabiyev, a.g.e., s. 61-63.

[28] Buluşu oluşturan öğreti yoğun bir çalışmanın sonucu olabileceği gibi, birtakım tesadüflere de dayanabilir, bu bakımdan önemli olan buluş niteliği taşıyan sonuçtur. Bkz. Aksu, a.g.e., s. 286.

[29] “Patentability shall not be negated by the manner in which the invention was made”.

[30] Bozkurt Yüksel, a.g.m., s. 596.

[31] Tüm p. için. Bkz. Yanisky-Ravid, Jin, a.g.m., s. 13. https://ssrn.com/abstract=3619069.

[32] Robert Plotkin, The Genie In The Machine, Standford University Press, 2009, s. 61 (naklen Hattenbach, Glucoft, a.g.m., s. 35).

[33] a.y.

[34] https://patents.google.com/patent/US5852815A/en  (26.5.2021)

[35]https://www.nytimes.com/1999/11/25/technology/what-s-next-when-a-gizmo-can-invent-a-gizmo.html (26.5.2021)

[36] AB Parlamentosu 20.10.2020 tarihli “Yapay Zeka Teknolojilerinin Gelişimi İçin Fikri Mülkiyet Hakları” Raporu (Rapor 2020), B. I/ p. 12; Yanisky-Ravid, Jin, a.g.m., s. 20. Bilgisayar programları ile ilgili aynı yönde bkz. Güneş, a.g.e., s. 137; Aksu, a.g.e., s. 216. Bu koruma algoritmaların korunması anlamına gelmemektedir. a.y.

[37] Güneş, a.g.e., s. 137-138.

[38] Yanisky-Ravid, Jin, a.g.m., s. 21.

[39] Bilgisayar programının bir taşıyıcıya yüklenmesinin onun teknik alanda olması şartını sağlamayacaktır. Bkz. Aksu, a.g.e., s. 232. Çözüm öğretisi, ister donanım vasıtasıyla, isterse yazılım vasıtasıyla teknik sorunu çözsün, patentlenebilirlik açısından bir fark yaratmayacaktır. Bkz. a.e., s. 270-271.

[40] a.e., s. 237.

[41] a.e., s. 236. Bilgisayar programlarının sadece bilgisayara yönelik olmaları onların teknik nitelikte sayılması için yeterli değildir. a.e., s. 236, 237.

[42] Yanisky-Ravid, Jin, a.g.m., s. 30.

[43] a.m., s. 23-24.

[44] Aksu, a.g.e., s. 296.

[45] Yanisky-Ravid, Jin, a.g.m., s. 27-28.

[46] a.m., s. 42-43; Aksu, a.g.e., s. 297.

[47] Yanisky-Ravid, Jin, a.g.m., s. 43.

[48] US Patent Law p. 100/f.

[49] UK Patent Act 7 (2): A patent for an invention may be granted – (a) primarily to the inventor or joint inventors; (b) in preference to the foregoing, to any person or persons who, by virtue of any enactment or rule of law, or any foreign law or treaty or international convention, or by virtue of an enforceable term of any agreement entered into with the inventor before the making of the invention, was or were at the time of the making of the invention entitled to the whole of the property in it (other than equitable interests) in the United Kingdom.

[50] Davies, a.g.m., s. 606.

[51] APK m. 60/2 “(i)f two or more persons have made an invention...”.

[52] Bozkurt Yüksel, a.g.m., s. 602; Hatice Hocaoğlu, “Yapay Zeka Ürünleri Üzerinde Fikri Haklar”, (çevrimiçi) https://www.mondaq.com/pdf/1037418.pdf, 2.6.2021, s. 11. Doğası gereği fikri ürünlerin tüzel kişiler değil, sadece gerçek kişilerce üretilmesi mümkündür. Fakat buluş (haklarının) sahibi bir tüzel kişi de olabilir. Bkz. Karasu, Suluk, Nal, a.g.e., s. 248; Güneş, a.g.e., s. 33-34.

[53] SMK m. 3: “Bu Kanunla sağlanan korumadan; a) Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları, b) Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde yerleşim yeri olan veya sınai ya da ticari faaliyette bulunan gerçek veya tüzel kişiler, c) Paris Sözleşmesi veya 15/4/1994 tarihli Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması hükümleri dâhilinde başvuru hakkına sahip kişiler, ç) Karşılıklılık ilkesi uyarınca, Türkiye Cumhuriyeti uyruğundaki kişilere sınai mülkiyet hakkı koruması sağlayan devletlerin uyruğundaki kişiler, yararlanır.”.

[54] Bozkurt Yüksel, a.g.m., s. 602.

[55] Bozkurt Yüksel, a.g.m., s. 615.

[56] Bozkurt Yüksel, a.g.m., s. 586.

[57] Bozkurt Yüksel, a.g.m., s. 597; Bozkurt Yüksel, Buluşçu YZ, s. 25-26; Birleşik Krallık hukuku yönünden aynı yönde bkz. Davies, a.g.m., s. 607.

[58] EPO’nun yapay zekanın buluşçu olarak kabul edilmemesi kararına karşı temyiz başvurusunda bu husus belirtilmiştir. Bkz. Betül Özbek, “Yapay Zeka Buluş Sahibi Olabilir mi Tartışmasında Yeni Perde”, 2020, (çevrimiçi) https://iprgezgini.org/2020/06/22/yapay-zeka-bulus-sahibi-olabilir-mi-tartismasinda-yeni-perde/, 2.6.2021.

[59] Yanisky-Ravid, Jin, a.g.m., s. 31.

[60] Ersoy, a.g.e., s. 66; Hocaoğlu, a.g.m., s. 12; Mine Güner, Ece Gönülal, “Yapay Zeka Çağında Fikri Mülkiyet Hakları”, Fikri Gündem: AIPPI Türkiye Bülteni, S. 18, 2019,(çevrimiçi) https://creativecommons.org.tr/wp-content/uploads/2019/12/F%C4%B0KR%C4%B0-G%C3%9CNDEM-Say%C4%B1-18.pdf, 1.5.2021, s. 47.

[61] Birleşik Krallık Fikri Mülkiyet Ofisi kararı için bkz. https://www.ipo.gov.uk/p-challenge-decision-results/o74119.pdf. Avrupa Patent Ofisinin ret kararlarının özeti için bkz. https://www.epo.org/news-events/news/2020/20200128.html. ABD Patent ve Marka Ofisi kararı için bkz. https://www.uspto.gov/sites/default/files/documents/16524350_22apr2020.pdf.

[62] Özbek, a.g.m.

[63] Özbek, a.m.

[64] Yanisky-Ravid, Jin, a.g.m., s. 32.

[65] Davies, a.g.m., s. 608.

[66] Bozkurt Yüksel, Buluşçu YZ, s. 24.

[67] Ramalho, a.g.m., s. 2.

[68] Gönenç Gürkaynak, vd., “Questions of Intellectual Property in the Artificial Intelligence Realm”, The Robotics Law Journal, C. 3, S. 2, 2018, s. 9; Yanisky-Ravid, Jin, a.g.m., s. 20.

[69] Tim W. Dornis, “AI Creativity: Emergent Works and the Void in Current Copyright Doctrine”, Yale Journal of Law & Technology, C. 22, S. 1, 2020, s. 43, https://yjolt.org/sites/default/files/22_yale_j.l._tech._1_ai_creativity.pdf.

[70] Bkz. yuk. s. 8.

[71] UK OFFICE OF SCIENCE and INNOVATIONS HORIZON SCANNING CENTRE OPINION 2006 (naklen Armağan Ebru Bozkurt Yüksel, “Robot Hukuku”, TAAD (Robot), C. 7, S. 29, 2017, s. 93).

[72] Bozkurt Yüksel, a.g.m., s. 612.

[73] Yapay zeka ürünlerinin ortaya çıkması için gereken çabayı, çalışmayı, ayarlamayı yapan kişilere hak sahipliğinin tanınmasının en doğru tutum olacağı belirtilmiştir. Bu görüş eserler bakımından ileri sürülmüştür. Bkz. Zorluel, a.g.m., s. 352. Yapay zekanın buluşu üzerinde yaratıcı ve yapay zekanın müşterek hak sahibi olacağı görüşü de vardır. Yapay zekanın yarattığı eser yönünden bu görüşler için bkz. Güner, Gönülal, a.g.m., s. 49. Yapay zeka buluşlarının patent haklarının sahibini yapay zekanı alan, satan, kullandıran, veri veren kişiler arasında sözleşmelerde kararlaştırılabileceği savunulmuştur. Yapay zekanın geliştirdiği ürünlerin diğerlerinin patentlerine tecavüz teşkil etmekte ise, tecavüzden sorunlu kişilerin yapay zekanı alan, satan, kullandıran, veri veren kişiler arasında sözleşmelerde kararlaştırılması gerektiği önerilmiştir. Bu görüşün bir olanak olarak ileri sürüldüğü anlaşılmaktadır. Bkz. Bozkurt Yüksel, a.g.m., s. 609-610.

[74] Bu görüş yapay zekanın eserleri bakımından savunulmuştur. Bkz. Samantha Fink Hedrick, “I “Think,” Therefore I Create: Claiming Copyright in the Outputs of Algorithms”, NYU Journal of Intellectual Property & Entertainment Law, C. 8, S. 2, 2019, https://ssrn.com/abstract=3367169, s. 8-12, 59-60.

[75] Büşra Kaynak Balta, “5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Kapsamında Eser Kavramı ve Yapay Zeka Ürünleri”, Yüksek Lisans Tezi, yy., 2020, s.80; Bozkurt Yüksel, a.g.m., s. 611. Bu durum köleliğe benzetilmiş, köleliğin terkedildiği ifade edilmiştir. Bozkurt Yüksel, a.g.m., s. 612.

[76] Mevcut hukuk sisteminde bu görüşün kabul edilebileceği belirtilmiştir. Bkz. Musatafa Zorluel, “Yapay Zeka ve Telif Hakkı”, TBBD, C, 149, 2019, s. 348. Yapay zekanın müellif olmasına imkan tanınması, lakin patent haklarının yapay zekanın sahibine ait olması yönünde bkz. Ryan Benjamin Abbot, “ I Think, Therefore I Invent: Creative Computers and the Future of Patent Law”, Boston College Law Review, C. 57, S. 4, 2016, s. 1103-1105, 1115. https`://ssrn.com/abstract=2727884. Bu bakımdan bu görüş uyarınca buluşçu sıfatının yapay zekaya verilmesi sembolik olarak nitelendirilmektedir. Gürkaynak, vd., a.g.m., s. 10.

[77] Dornis, a.g.m., s. 47-48, 54 vd.

[78] a.m., s. 54.

[79] Yapay zekanın programcısı (yaratıcısı) ve sahibi farklı kişiler olduğu durumlarda da, yapay zekanın sahibinin patent haklarının sahibi olacağı belirtilmiştir. Abbot, a.g.m., s. 1117. Yapay zekanın programcısı (geliştiren) programlamayı bitirdikten sonra, yapay zekanın geliştirdiği buluşun sahibi olmaz. Bozkurt Yüksel, a.g.m., s. 614; Davies, a.g.m., s. 618. Yapay zeka programcısının hak sahibi olacağı düşüncesi, üçüncü kişilerin yapay zekaya aktardığı kaynakları dikkate almadığından eleştirilmektedir. Gürkaynak, vd., a.g.m., s. 11.

[80] Dornis, a.g.m., s. 49.

[81] a.m., s. 52-53. Yapay zeka sahibinin kullanımı başkasına verdiği durumlarda ise, patent haklarının yapay zeka sahibi üzerinde doğmasının yerinde olacağı yönünde bkz. Abbot, a.g.m., s. 1115.

[82] Dornis, a.g.m., s. 51, 53-54.

[83] a.m., s. 56.

[84] Gürkaynak, vd., a.g.m., s. 11. Schaal’ın yapay zekayı kullandıranların tecavüzden sorumlu tutulmalarının ekonomik gelişmeleri engelleyeceği yönde bkz. Bozkurt Yüksel, a.g.m., s. 610.

[85] Bozkurt Yüksel, a.g.m., s. 607-608.

[86] Gürkaynak, vd., a.g.m., s. 10. Bu görüşün eleştirisi için bkz. Fink Hedrick, a.g.m., s. 11.

[87] Davies, a.g.m., s. 618.

[88] Davies, a.g.m., s. 601-619.

[89] Ralph D. Clifford, “Intellectual Property In The Era Of Creative Computer Program: Will the True Creater Please Stand Up?”, Tulane Law Review, C. 71, 1997, s. 1698. https://core.ac.uk/download/pdf/233916569.pdf.

[90] Garry Gabison, “Who Holds the Right to Exclude for Machine Work Products?”, 2019, B. 4.b (Public Domain), https://ssrn.com/abstract=3498941.

[91] Gürkaynak, vd., a.g.m., s. 10.

[92] Hocaoğlu, a.g.m.. s. 18-19.

[93] Hocaoğlu, a.g.m., s. 21. bax Shlomit Yanisky-Ravid, Xiaoqiong (Jackie) Liu, “When Artificial Intelligence Systems Produce Inventions: The 3A Era and an Alternative Model for Patent Law”, Cardozo Law Review, Cilt 39, 2018, sf. 2215-2263, s. 42 vd.,  https://ssrn.com/abstract=2931828.

[94] Calo’nun bu yönde görüşü işin bkz. Bozkurt Yüksel, Robot, s. 93.

[95] Davies, a.g.m., s. 602.

[96] Bkz. European Parliament resolution of 16 February 2017 with recommendations to the Commission on Civil Law Rules on Robotics (Rapor 2017), m. 59/f. https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-8-2017-0051_EN.html. Daha fazla bilgi için bkz., Kaynak Balta, a.g.e., s. 82-83. Pagallo’nun otonom robotların sözleşmeler hukuku açısından sorumluluğunun söz konusu olabileceği görüşü yönünde bkz. Bozkurt Yüksel, Robot, s. 93.

[97] Bozkurt Yüksel, a.g.m., s. 614, 615; Kaynak Balta, a.g.e., s. 99; Zorluel, a.g.m., s. 351.

[98] Bozkurt Yüksel, sigorta fonun oluşturulmasının da taraftarıdır. Bkz. Bozkurt Yüksel, a.g.m., s. 616.