Kripto Varlık Hizmet Sağlayıcıların Yükümlülükleri

Yazar: Av. Alp Mete ŞİRİN / Co-Founder Fintelogy

Giriş

Blokzincir teknolojisi ile var olan kripto varlıklar hayatımıza gireli artık çok da kısa bir zaman olmadı. Kripto varlıklar bu süreçte geleneksel finans aktörlerinin yasaklamaya çalıştığı, bilinmeyen bir teknoloji olmaktan çıkarak, anlaşılıp kullanıma uygun hale getirilmeye çalışılan bir finansal araç olarak kabul gördü ve ülkeler, bu yasaklama sürecinden düzenleme sürecine hızlı bir geçiş gerçekleştirdi. Durumu daha iyi anlamak için her şeyin başlangıç noktası olan zaman dilimine gitmek gerekli. Kripto varlıkların ortaya çıkış sebeplerine ilişkin birden fazla teori var. Ancak bu teoriler arasından benim inandığım ve mantık çerçevesine oturtabildiğim bir teori mevcut.

Her Şey Nasıl Başladı ?

2008 yılında tüm dünyadaki finans sistemini derinden etkileyen bir ekonomik kriz olan “Mortgage Krizi” yaşandı. Subprime mortgage adı verilen yüksek riskli kredilerin yaygınlaşması ve bankaların bu kredileri seküritize ederek finansal piyasalara sunması, finansal sistemde ciddi bir çöküşe yol açmıştı. Lehman Brothers isimli ünlü yatırım bankasının iflası[1] genelde krizin doruk noktası olarak kabul edilir ve tüm dünyayı etkileyen bir domino etkisi yaratmıştır .

Bu ekonomik krizin hemen ardından, Bitcoin’in mucidi olarak bilinen Satoshi Nakamoto’nun 2008 yılının Kasım ayında, “Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System”[2] başlıklı makalesini yayınlaması oldukça manidardır. Makalede, merkezi bir otoriteye ihtiyaç duymadan, kullanıcılar arasında doğrudan dijital para transferini mümkün kılan bir sistem öneren Satoshi Nakamoto’nun bu makalesi, aynı zamanda finansal krizden kaynaklanan güven kaybına bir yanıt olarak da değerlendirilebilmesi için önemli göstergeler mevcuttur.

Finansal kriz, geleneksel finansal sistemlerin kırılganlığını şeffaf bir şekilde gözler önüne sermiştir. Bankaların ve finansal kuruluşların çöküşü, bireylerin ve yatırımcıların güvenini derinden sarsmıştı. Bitcoin’in arkasındaki temel fikir, merkezi otoritelerin ve aracıların gücünü azaltarak daha güvenli, şeffaf ve adil bir finansal sistem yaratmaktı. Kripto varlıklar, bu vizyonla birlikte ortaya çıkmış ve süreç içerisinde günümüzde olduğu haliyle büyük bir ekosistem haline gelmiştir.

Özellikle 2008-2009 yıllarında finansal sistemin yeniden yapılandırılması ve kurtarma paketlerinin devreye girmesi sürecinde, Bitcoin ve diğer kripto varlıkların popülaritesi artmaya başladı.[3] Kripto varlıklar, ekonomik belirsizlikler ve geleneksel finansal sistemin zayıflıkları karşısında alternatif bir yatırım ve değer saklama aracı olarak öne çıktı. Merkezi olmayan yapıları ve sınırlı arzları, özellikle enflasyon korkusuyla başa çıkmak isteyen yatırımcılar için oldukça çekici hale geldi .

Kripto varlıkların doğuşu, 2008 mortgage krizinin bir yan ürünü olarak değerlendirilebilecektir. Finansal sistemin kriz döneminde gösterdiği zaaflar, yeni ve yenilikçi finansal çözümler arayışını tetiklemiştir. Bu bağlamda, Bitcoin ve diğer kripto varlıklar, finansal sistemin evriminin bir parçası olarak karşımıza çıkıyor ve her geçen gün daha da fazla benimseniyor.

Geçmişten Günümüze Kripto: Türkiye

Yukarıda da bahsetmiş olduğumuz üzere Bitcoin’in ortaya çıkışı ve kişilerce benimsenmeye başlanması ile kripto varlık kullanımı gün geçtikçe artıyordu. Kişilerin kripto varlıklara daha kolay erişebilmesi adına çeşitli aracılar türedi. Bunlar arasındaki en büyük aktör merkezi kripto varlık hizmet sağlayıcıları, kripto para borsalarıydı.

İlk Türk kripto varlık borsası BTC Türk 2013 yılında KKTC’de kuruldu. Bunu takiben Türkiye merkezli ilk kripto varlık borsası olan Koinim kuruldu ve kripto varlık kullanımı 2013 itibari ile Türkiye’de de yaygınlaşmaya başladı.[4] Geleneksel finansın yabancı olduğu bir teknoloji ile oluşturulan bir finansal araç söz konusuydu ve giderek yayılmaya devam ediyordu. 2021 yılına kadar birçok kripto varlık borsası kuruldu. Bu süreçte herhangi bir kanun, yönetmelik ve düzenleme de mevcut değildi. Daha sonrasında 2021 yılında Türkiye’deki kripto ekosistemine derinden sarsan bir skandal olan Thodex skandalı yaşandı. Thodex isimli bir kripto varlık borsası, 2 Milyar dolar değerindeki müşteri kripto varlıkları ile birlikte yurt dışına kaçmıştı. Düzenleyiciler bu olay sonrasında bu teknolojiye dikkat kesilmişti ve düzenleme çalışmaları hızlandırıldı. 2021 yılında “Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik” isimli kripto varlıkları gayri maddi varlık olarak ilan eden ve ödemelerde kullanılmasını yasaklayan bir yönetmelik çıkarıldı. Kripto varlık borsaları için ise Mali Suçları Araştırma Kurulu (“MASAK”) yol gösterici çeşitli rehberler yayımladı. Her ne kadar bu anlamda yazılı çok fazla kural olmasa da artık bir kripto varlık borsası olarak kurulabilmek için bir pratik geliştirilmişti. Ancak hem biz hukukçular hem de kripto varlıkları iş süreçlerine dahil eden işletmeler güvenilir ve yol gösterici bir kanun çalışması beklemekteydi. 2024 yılının mayıs ayında uzun bir süre beklenen Kripto Varlık Yasası artık hazırdı ve meclise sunularak, 26 Haziran 2024’te de kabul edildi. Artık Türkiye’nin bir kripto varlık yasası vardı. Peki Yasa kripto varlık hizmet sağlayıcıları (“KVHS”) için ne gibi yükümlülükler getiriyordu?

Kripto Varlık Hizmet Sağlayıcılara Getirilen Yükümlülükler

Yasa, yeni bir KVHS tanımı yapmaktadır. Bu nedenle de getirilecek yükümlülüklere değinmeden önce tanımı incelemekte fayda görmekteyim.

Platformları, kripto varlık saklama hizmeti sağlayan kuruluşları ve bu Kanuna dayanılarak yapılacak düzenlemelerde kripto varlıkların ilk satış ya da dağıtımı dahil olmak üzere kripto varlıklarla ilgili olarak hizmet sağlamak üzere belirlenmiş diğer kuruluşlar” olarak tanımlanmıştır. Ancak burada akıllara gelen önemli bir soru vardır. Saklama hizmeti veya alım satıma aracılık etmeyen bir merkeziyetsiz borsa (“DEX”) düşünün. Çeşitli DEX’ler bu tanım itibari ile kapsam dışında kalacaktır. Bu tanım gelecek dönemlerde Markets in Crpyto Assets (“MiCA”)’da da olacağı gibi “Kripto varlık hizmet sağlayıcısı mesleği veya işi profesyonel olarak üçüncü taraflara bir veya daha fazla kripto varlık hizmeti sağlamak olan herhangi bir kişilik” olarak genişletileceğini düşünmekteyim.[5]

KVHS’lerin kuruluş ve faaliyet şartları ise Yasa’nın düzenlediği bir diğer önemli konu. Kripto varlık hizmet sağlayıcılarının (KVHS) kurulması ve faaliyetlerine devam edebilmesi için Sermaye Piyasası Kurulu’ndan (SPK) izin almaları gerekecek. Faaliyet koşulları, organizasyon yapıları, sermaye gereksinimleri, bilgi sistemleri, pay devirleri, yöneticiler ve personel konularında belirlemeler de yine SPK tarafından yapılacak. Ayrıca, SPK bu süreçte TÜBİTAK ile iş birliği yapacaktır. KVHS’lerin kullanacakları bilgi sistemleri ve teknoloji altyapısının TÜBİTAK’ın belirlediği şartlara uygun olması gerekecek. TÜBİTAK’ı teknolojinin karmaşık yapısında SPK’ya teknik bir rehber olarak eşlik edeceğini görüyoruz.

SPK, kripto varlıkların piyasaya sürülme şekli ve koşulları üzerinde de yetkili bir otorite olarak rol oynayacaktır. Ayrıca, TÜBİTAK ve diğer ilgili kurumlar tarafından teknik rapor alınması da öngörülüyor. Bu da KVHS’ler için teknik olarak belirli bir standardın benimsenmesi gerekeceğini bizlere gösteriyor.

KVHS’lerin sorumluluklarını ben iki başlık altında ele alınmasının doğru olacağını düşünüyorum. 1. Resmî Kurumlara ilişkin yerine getirilmesi gereken temel gereklilikler, 2. Kendi içerisinde kuruluş ve işleyiş süresince yerine getirilmesi gereken temel gereklilikler.

1.                 Resmî Kurumlara ilişkin yerine getirilmesi gereken temel gereklilikler:

  • KVHS’lerin kurulması ve faaliyete başlayabilmesi için SPK’dan izin alması bahsettiğimiz üzere zorunlu kılınıyor. Şirket kurulduktan sonra, SPK’nın sitesinde yer alacak faaliyet izin formunu bir prosedür dahilinde doldurarak başvuru yapmaları gerekiyor. Ayrıca, SPK ileride başka yapılması gereken faaliyetler de belirleyebilir ve bunları da yerine getirmek bir zorunluluk. Bu süreçler tamamlandığında, kripto varlık hizmet sağlayıcılarına, hangi faaliyetleri yapabileceklerini gösteren bir yetki belgesi verilecek.
  • Kripto varlık hizmet sağlayıcıları, yayın, ilan, reklam ve duyurular gibi ticari iletişimlerde SPK’nın belirlediği kurallara uymak zorunda olduğunu unutmamak gerekli. Ticaret sicilinde belirlenen usullere göre hareket etmeleri gerekecek, yani bu kurallara dikkat etmeleri de oldukça önemli.
  • Kanun taslağı, KVHS’lerin müşterilerine ait kripto varlıkların müşterilerin kendi cüzdanlarında saklanmasını esas almış. Eğer müşteriler kripto varlıklarını kendi cüzdanlarında saklamak istemezlerse, SPK tarafından yetkilendirilmiş ve Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu tarafından uygun görülen bankalar veya kurulca yetkilendirilmiş diğer kuruluşlar devreye girecek. Müşteri nakitlerinin bankalarda saklanması zorunlu. Bu yüzden, KVHS’lerin müşteri nakitlerini saklamak için bir banka ile sözleşme yapmaları gerekecek. Ayrıca, kripto varlıkların saklanması için SPK tarafından belirlenen banka ve/veya saklama kuruluşları ile de anlaşma yapmaları ve muhtemelen kurumsal bir hesap açmaları gerekeceğini tahmin ediyorum.

2.                 Kendi içerisinde kuruluş ve işleyiş süresince yerine getirilmesi gereken temel gereklilikler:

  • Kripto Varlık Türleri ve Kayıtlar: KVHS’nin ihraç edeceği kripto varlık türlerini önceden belirlemesi gerekiyor. Bu türler belirlendikten sonra, elektronik kayıtların düzenli bir şekilde saklanması ise şart. SPK artık bu kayıtları herhangi bir zaman diliminde talep edebilecek. Ayrıca, KYC (Müşterini Tanı) ve şüpheli işlem bildirim süreçleri MASAK rehberlerine uygun olarak yürütülmeye devam edecek.
  • İç Kontrol ve Güvenlik: KVHS’ler, sistemlerinin güvenli bir şekilde yönetilebilmesi için gerekli iç kontrol birimlerini ve sistemlerini kurmak zorunda. Ayrıca, bilgi sistemleri ve teknolojik altyapıları konusunda TÜBİTAK’ın belirleyeceği kriterlere uygun olmaları gerekiyor.
  • Kripto Varlıkların Listelenmesi: Platformlar, işlem görecek veya ilk satış ya da dağıtımı yapılacak kripto varlıkların belirlenmesi ve bunların işlem görmesinin sonlandırılması için yazılı listeleme prosedürleri oluşturmak zorunda. Bu konuda Kurul tarafından ilke ve esaslar düzenlenebilir. TÜBİTAK’ın veya diğer ilgili kurumların görüşleri alınarak, kripto varlıkların teknolojik özelliklerine ilişkin teknik kriterler belirlenecek.

Dikkat Edilmesi Gerekenler: Kanunun yürürlüğe girmesinin ardından, faaliyete başlamak isteyen KVHS’lerin SPK’ya başvurarak gerekli izinleri almaları gerekiyor. İkincil düzenlemelerde öngörülen şartları sağlayarak faaliyet izni almak üzere başvurularını yapmalılar.

Sonuç

Blokzincir teknolojisi hızla gelişmeye devam ederken, düzenleyiciler tarafından gerçekleştirilen yasa çalışmaları derslerine iyi çalıştıklarını gösteriyor. Artık yasaklanması gereken bir araç olmaktan çok iyi öğrenilmesi gereken ve hazırlıklı olunması gereken geleceğin finansal araçları olarak kabul edilmeye başlanan kripto varlıklar düzenleniyor, bunun yanında ülkeler bu finansal araçları kendi yararlarına da nasıl kullanabileceğini araştırıyor.

Bu düzenlemeler, kripto varlıkların daha güvenli ve şeffaf bir şekilde kullanılmasını sağlıyor. Aynı zamanda, yatırımcıların ve kullanıcıların korunması için de önemli adımlar atılıyor. Düzenleyiciler, kripto varlıkların potansiyelini fark etmiş durumda ve bu teknolojiyi en iyi şekilde nasıl entegre edebileceklerini araştırıyor.

Sonuç olarak, blokzincir ve kripto varlıklar, geleceğin finansal dünyasında önemli bir rol oynamaya hazırlanıyor. Düzenleyicilerin bu konuda attığı adımlar, teknolojinin güvenli ve etkili bir şekilde kullanılmasını sağlarken, aynı zamanda ekonomiler için yeni fırsatlar yaratıyor. Bu süreci yakından takip etmek ve gelişmelere ayak uydurmak hem bireysel kullanıcılar hem de kurumlar için gerçekten de önemli.

15. Sayı’mızdaki konuk yazarlar Soner Canko ve Av. Burcu TÜMER tarafından yazılan “Açık Bankacılık Uygulamaları; Dünyada ve Türkiye’de Mevzuat Gelişmeleri” isimli yazıyı bağlantıdan okuyabilirsiniz.

Fintech hukuku alanındaki tüm Blog yazılarımızı okumak için bağlantıya tıklayınız.

Yazar: Av. Alp Mete ŞİRİN / Co-Founder Fintelogy

Kaynakça

Investopedia. “The Fall of Lehman Brothers: A Timeline.” Last modified September 15, 2008. https://www.investopedia.com/articles/economics/09/lehman-brothers-collapse.asp.

International Monetary Fund. “Global Financial Crisis: Causes, Consequences, and Policy Responses.” 2009.

Nakamoto, Satoshi. “Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System.” Published November 2008.

Bitcoin Magazine. “Bitcoin and the Financial Crisis of 2008.” Last modified 2014.

Böhme, Rainer, Nicolas Christin, Benjamin Edelman, and Tyler Moore. “Bitcoin: Economics, Technology, and Governance.” Journal of Economic Perspectives 29, no. 2 (2015): 213-238. https://pubs.aeaweb.org/doi/pdfplus/10.1257/jep.29.2.213

Bilgili, Fatih ve M. Fatih Cengil. Blockchain ve Kripto Para Hukuku. 2. Baskı. Mart 2022. İstanbul: Dora Yayıncılık.

Şirin, Alp Mete. Türkiye’nin Kripto Yasası: Kanunda Getirilen Yeni Kavramlar, Düzenlenen Kripto Varlıklar. E-Book. 2024. S. 17


[1]Investopedia. “The Fall of Lehman Brothers: A Timeline.” Last modified September 15, 2008. https://www.investopedia.com/articles/economics/09/lehman-brothers-collapse.asp.

[2] Nakamoto, Satoshi. “Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System.” Published November 2008.

[3] Böhme, Rainer, Nicolas Christin, Benjamin Edelman, and Tyler Moore. “Bitcoin: Economics, Technology, and Governance.” Journal of Economic Perspectives 29, no. 2 (2015): 213-238. https://pubs.aeaweb.org/doi/pdfplus/10.1257/jep.29.2.213

[4] Bilgili, Fatih, ve M. Fatih Cengil. Blockchain ve Kripto Para Hukuku. 2. Baskı. Mart 2022. İstanbul: Dora Yayıncılık.

[5] Şirin, Alp Mete. Türkiye’nin Kripto Yasası: Kanunda Getirilen Yeni Kavramlar, Düzenlenen Kripto Varlıklar. E-Book. 2024. S. 17