NFT Eserler ve Marka Hakları

1-Genel Olarak

İnternetin gelişimi her alanı etkilediği gibi sanat alanını da etkilemiştir. Bu bağlamda artık somut sanat eserlerinin yanına soyut eserler de girmeye başlamıştır. Dolayısıyla, dijital sanatın meydana çıkmasıyla birlikte sanatçılar artık eserlerini internet üzerinden de yayınlamaya başlamışlardır; ancak bu platform üzerinde eserlerin kopyalanması, izinsiz işlenme ve kullanım çok artmış dolayısıyla bu durum eser sahiplerini çok ciddi hayal kırıklığına uğratmıştır (Sarı 2022: s. 15). (NFT eserler, nft’ler ve marka hakları)

Eser veya  sınai mülkiyet hakkı sahiplerinin haklarını korumak için çok sıkı bir denetim yapması gerekmekteydi; işte tam bu noktada NFT’ler devreye girmiştir (Sarı 2022: s. 15). Blokzincir teknolojisi kullanılarak üretilen NFT’ler,(Non-Fungible Tokens) eser veya sınai mülkiyet hakkı sahiplerinin haklarını korumak için çok ciddi avantajlar sağlamaktadır. NFT’ler bugün toplum nezdinde en yeni ve en popüler kripto varlıklardan biri olup net bir tanıma sahip değildir  (Tevetoğlu 2021: s. 73).

 NFT’leri kısaca misli olmayan kriptografik olarak tanımlamak uygun olacaktır (Tevetoğlu 2021: s. 73). NFT’lerin diğer kripto varlıklardan en önemli farkı birbirlerinin yerlerine ikame edilemeyen eşsiz ve tek olmalarıdır (Tevetoğlu 2021: s. 73; Bilgili, Cengil 2022: s.287).

Bununla birlikte uygulamada genellikle NFT’ler daha çok fikir ve sanat eserleri ile ilişkilendirilmektedir; ancak, herhangi bir varlığın NFT formunda ifade edilebilmesi mümkündür (Tevetoğlu 2021: s. 73-74). Bu yazımızda daha çok markalar ile NFT’leri ilişkilendireceğiz.

2-NFT’ler ve NFT’lerin Hukuki Açıdan Değerlendirilmesi

2.1-NFT Kavramı ve Özellikleri

            Yukarıda da ifade ettiğimiz üzere NFT’ler (Non Fungible Token) olarak tanımlanabilmektedir; dilimize de “misli olmayan jeton” olarak çevrilmektedir (Sarı 2022: s. 30). NFT’ler aslına bakılırsa kriptoloji teknikleri kullanılarak oluşturulan bir çeşit dijital imza olarak ifade edilebilir (Sarı 2022: s. 30). NFT’ler blokzincir teknolojisi kullanılarak meydana getirilen kripto varlıklardır (Bilgili, Cengil 2022: s.287). Az önce de ifade ettiğimiz üzere misli olmayan jeton olarak dilimize çevrilen NFT’lerin diğer misli jetonlardan en büyük farkı eşsiz nitelikte olması ve birbirleri ile ikame edilemeyen türde olmasıdır (Sarı 2022: s. 30; Tevetoğlu 2021: s. 72-73-74; Bilgili, Cengil 2022: s.287). NFT’ler bu özellikleri sayesinde dünyada tek bulunmakta olup daha çok fikir ve sanat eserlerinde kullanılmaktadır.

NFT’ler bir çeşit meta datadır; bu meta datalar sistemde bir daha silinmemek üzere kalmaktadır; başka bir deyişle herhangi bir şekilde onaylanan bir NFT işlemi, sistemde herhangi bir manipülasyona uğramadan sonsuza dek varlığını sürdürebilecektir (Sarı 2022: s. 30). NFT’ler sahip oldukları bu özellikler sayesinde özellikle telif hakları, tapu kayıtları ve sicil kayıtlarında gelecekte kullanılabilecektir. NFT’ler yukarıda da ifade ettiğimiz üzere blokzincir teknolojisini kullandıkları için uzun idari prosedürler  çok basite indirgeyecek ve merkeziyetsiz bir sistem olduğu için güvenliği daha yüksek olacaktır (Sarı 2022: s. 30).

Her NFT kendi içerisinde dört adet çekirdek özelliği barındırmaktadır. Öncelikle NFT’lerin oluşturulması ile her NFT’nin sahip olduğu bir Token ID söz konusudur; ikinci olarak NFT’ler blokcincir teknolojisini kullandıkları için her NFT’nin bir blokcincir adresi bulunmaktadır; üçüncü olarak yine her NFT’de bulunan NFT’nin asıl sahibini ortaya koymak için bir cüzdan adresi bulunmaktadır ve son olarak orijinal çalışmanın bulunduğu bağlantı adresi söz konusu olacaktır (Guadamuz 2021: s.1369). Ayrıca, NFT’lere cüzdan aracılığıyla erişilebilecek olup bu cüzdanlar halka açık ve kriptografik adreslerdir (Guadamuz 2021: s.1369). Cüzdanlar kendi içlerinde de kağıt cüzdan, soğuk cüzdan ve sıcak cüzdan olmak üzere üçe ayrılmaktadır; teknolojideki gelişim ile birlikte bunun yakın tarihte artması çok olasıdır (Sarı 2022: s. 31).

Sonuç olarak, NFT’ler varlıkların üzerindeki hak sahipliğini ispatlayan veriler olarak tanımlanabileceği kanımızca ifade edilebilir. Ayrıca, her ne kadar NFT’ler daha çok dijital varlıkların sertifikalandırılması için kullanılıyor olsa da dijital olmayan varlıklar için de kullanılmasında beis yoktur.

2.2-NFT’lerin Olumlu ve Olumsuz Özellikleri

NFT’lerin uzun vadede sanattan, sigorta sektörüne kadar bir çok sektör içinde kullanılması beklenmektedir; bu bağlamda, hayatımızda bu kadar yer alacağı düşünülen NFT’lerin olumu ve olumsuz birçok özelliği söz konusudur.

2.2.1-Olumlu Özellikler

  1. NFT’lerin oluşturulmasında yukarıda da detaylı bir şekilde ifade edildiği üzere blokzincir teknolojisi kullanıldığı için değiştirilmesi söz konusu olmayıp güvenlidir.
  2. NFT’lerin blokzincir teknolojisini kullanmasının bir tane daha avantajı olup bu kapsamda, blokzincir teknolojisinde veriler merkeziyetsiz defterlere kaydedildiği için sistemin çökme tehlikesi ortadan kalkmaktadır.
  3. NFT’ler dijital dünya da dahil olmak üzere orijinallik ve mülkiyetin ispatı aracı olarak kullanılabilmektedirler.
  4. NFT’ler sayesinde eser sahiplerinin kim olduğu çok hızlı bir şekilde tespit edilebilecektir.
  5. NFT’ler sanatı merkeziyetsizleştirdiği için sanattaki tekelleşmenin önüne geçecek ve sanatta gelişimin ve yeni eserler çıkmasının önünü açacaktır.
  6. NFT’ler sayesinde sanat konusunda ekonomik gelir elde edemeyen sanatçılar eserlerini NFT olarak satıp gelir edebilecekler ve ekonomik bir getiri sağlayabileceklerdir.
  7. NFT’lerin satışı ve satın alınma süreçleri halka açık olduğu için şeffaflardır; bu sebeple güven sağlarlar.

2.2.2-Olumsuz Özellikler

  1. Öncelikle ne ülkemizde ne de dünyada doğrundan NFT’leri kapsayan bir yasal düzenleme bulunmamaktadır.
  2. NFT’ler daha hayatımıza yeni girmiş bir sistem olduğu için her ne kadar güvenli olsa da temkinli yaklaşmak gerekmektedir.
  3. Yavaş çalışması nedeniyle yüksek gas bedelleri mevcuttur.

2.3-NFT’lerin Hukuki Niteliği

NFT’ler maddi veya maddi olmayan çeşitli varlıklar üzerindeki hakları ifade etmektedi; zira, NFT’ler sayesinde kimin hak sahibi olduğu çok kolay bir şekilde tespit edilebilecektir (Sarı 2022: s. 41). NFT’lerin hukuki niteliği konusunda öğretide ve mukayeseli hukukta farklı görüşler söz konusudur. Alman hukuku kapsamına göre kripto varlıklar elektronik menkul kıymet olarak kabul edilmektedir; dolayısıyla, NFT’ler Alman hukukunda menkul kıymet veya yatırım varlığı olarak nitelendirilebilecektir (Sarı 2022: s. 43).

İngiliz hukuk sisteminde ise NFT’leri doğrudan düzenleyen bir mevzuat ve düzenleme bulunmamaktadır; ancak vergiye tabi bir değer olarak görülmektedir (Sarı 2022: s. 43). Bu kapsamda her ne kadar konuyla ilgili kesin bir düzenleme mevcut olmasa da NFT’ler İngiltere de daha çok menkul kıymet olarak değerlendirilmektedir (Herian Di Bernardio, Chomcyzk, Ellul, Ferreira, von Goldbeck, Siadat ve Siedler 2021: s. 10).

Amerika Birleşik Devletleri (ABD) hukukunda da NFT’lerin yasal statüsü belli olmayıp yine NFT’lerin menkul kıymet olabileceği yönünde belirli görüşler söz konusudur (Sarı 2022: s. 43-44). ABD’de NFT’lerin menkul kıymet olup olmadığı değerlendirilirken Howey testi dikkate alınacaktır; bu teste göre ilgili varlık için para yatırılıp yatırılmadığı, ortak bir girişim olup olmadığı, kar beklentisi söz konusu olup olmadığı ve başkalarının çabalarıyla elde edilip edilmediği şeklinde 4 temel kriter baz alınacaktır (Sarı 2022: s. 43-44). Neticeten konuyla ilgili daha oluşmuş net bir görüş olmayıp bir takım NFTler SEC tarafından dahi menkul kıymet olarak kabul edilmektedir.

Türk hukuku açısından da öğretide bu görüşün kabul edilebileceği ifade edilmektedir. Ayrıca Türk hukukunda Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmasına Dair Yönetmelik’in 3’üncü maddesinde “Bu Yönetmeliğin uygulanmasında kripto varlık, dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak sanal olarak oluşturulup dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan, ancak itibari para, kaydi para, elektronik para, ödeme aracı, menkul kıymet veya diğer sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilmeyen gayri maddi varlıkları ifade eder.” Şeklinde ifadelere yer verilmiştir. Bu kapsamda NFT’lerin de gayri maddi varlık olduğu ifade edilebilecektir. Yine tüm bunlarla birlikte NFT’lerin menkul kıymet olarak kabul görme görüşü uzun vadeli olmayacaktır. Zira, NFT’lerin temel amacı hiçbir zaman bu olmamıştır. Bu bağlamda NFT’lerin öncelikle eşya olup olmadığının tespiti önem arz etmektedir. Somut olmayanlar eşya olarak kabul edilebilecekken soyut olanlar kabul edilemeyecektir. Dolayısıyla, dijital olan NFTler eşya olarak kabul edilemeyeceği için bunlar üzerinde zilyetlik söz konusu olmaz ve şartları var ise fikri mülkiyet hukukuna göre korunabileceklerdir.

3-NFT’ler ve Marka Hukuku

Bilindiği üzere marka tabiri gerek öğretide gerekse de mevzuatta bir teşebbüsün mallarının veya hizmetlerinin diğer teşebbüslerin mallarından veya hizmetlerinden ayırt edilmesini sağlayan işaretler şeklinde tanımlanmaktadır (Suluk, Karasu ve Nal 2020: s. 155). Markalar kural olarak 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu(SMK) gereği tescil ile korunmaktadır. Ancak, SMK’nin 6/3’üncü maddesinde “Başvuru tarihinden veya varsa rüçhan tarihinden önce tescilsiz bir marka veya ticaret sırasında kullanılan bir başka işaret için hak elde edilmişse, bu işaret sahibinin itirazı üzerine, marka başvurusu reddedilir.” Şeklinde ifadelere yer verilerek öncelikli hak sahibi olmanın bu durumun istisnası olduğu kabul edilmiştir.

Hukukumuza göre marka hakkı; parayla ölçülebilen, miras yoluyla iktisap edilebilen, devri ve dolayısıyla da rehnedilmesi ve haczedilmesi kabil, herkese karşı ileri sürülebilen mutlak bir hak olarak geçmektedir (Karaca 2015: s.43). Yargıtay’ın bir  kararında da marka hakkının niteliğine ilişkin “marka hakkının hukuki işlemlere konu olup olamayacağına gelince; gayri maddi mallar üzerindeki marka hakkı mutlak haklardan olup, taşıdığı ekonomik değerden ötürü şirket malvarlığına dahildir. Ayrıca Marka hakkı çeşitli hukuki işlemlere de konu oluşturabilir” (Yargıtay 11. HD, 9.4.2001, E.2001/844, K.2001/3429) şeklinde ifadelere yer verilmiştir.

Bir işaretin marka olarak korunabilmesi için gerekli şartlar;

  1. Markanın diğer teşebbüslere ait mal ve hizmetlerden ayırt edilebilecek nitelikte ayırt edicilik vasfına sahip olması gerekmektedir.
  2. İlgili işaretten marka sahibine sağlanan korumanın konusunun açık ve kesin olarak anlaşılmasını sağlayabilecek şekilde sicilde gösterilebilir olması gerekmektedir.
  3. SMK madde 5 kapsamında ayırt edicilik vasfına sahip olması gerekmektedir.
  4. SMK madde 5 kapsamında bahse konu işaretin ticaret alanında cins, çeşit, vasıf, kalite, miktar, amaç, değer, coğrafi kaynak belirten veya malların üretildiği, hizmetlerin sunulduğu zamanı gösteren veya malların ya da hizmetlerin diğer özelliklerini belirten işaret veya adlandırmaları münhasıran ya da esas unsur olarak içeren işaretlerden olmaması gerekmektedir.
  5. SMK madde 5 kapsamında ilgili işaretin aynı veya aynı türdeki mal veya hizmetlerle ilgili olarak tescil edilmiş ya da daha önceki tarihte tescil başvurusu yapılmış marka ile aynı veya ayırt edilemeyecek kadar benzer işaretlerden olmaması gerekmektedir.
  6. SMK madde 5 kapsamında ilgili işaretin ticaret alanında herkes tarafından kullanılan veya belirli bir meslek, sanat veya ticaret grubuna mensup olanları ayırt etmeye yarayan işaret veya adlandırmaları münhasıran ya da esas unsur olarak içeren işaretlerden olmaması gerekmektedir.
  7. SMK madde 5 kapsamında ilgili işaretin malın doğası gereği ortaya çıkan şeklini ya da başka bir özelliğini veya teknik bir sonucu elde etmek için zorunlu olan veya mala asli değerini veren şeklî ya da başka bir özelliğini münhasıran içeren işaretlerden olmaması gerekmektedir.
  8. SMK madde 5 kapsamında ilgili işaretin mal veya hizmetin niteliği, kalitesi veya coğrafi kaynağı gibi konularda halkı yanıltacak işaretlerden olmaması  gerekmektedir.
  9. SMK madde 5 kapsamında ilgili işaretin Paris Sözleşmesinin 2 nci mükerrer 6 ncı maddesine göre reddedilecek işaretlerden olmaması gerekmektedir.
  10. SMK madde 5 kapsamında ilgili işaretin Paris Sözleşmesinin 2 nci mükerrer 6 ncı maddesi kapsamı dışında kalan ancak kamuyu ilgilendiren, tarihi ve kültürel değerler bakımından halka mal olmuş diğer işaretler ile yetkili mercilerce tescil izni verilmemiş olan armaları, nişanları veya adlandırmaları içeren işaretlerden olmaması gerekmektedir
  11. SMK madde 5 kapsamında ilgili işaretin dinî değerleri veya sembolleri içeren, kamu düzeni ve genel ahlaka aykırı ve tescilli coğrafi işaretten oluşan ya da tescilli coğrafi işaret içeren işaretlerden olmaması gerekmektedir.
  12. Ayrıca, ilgili üçüncü kişilerin itirazı sonucu SMK 6’ıncı maddesindeki şartlar mevcut ise yine ilgili işaretin marka olarak tesciline cevaz verilmeyecektir.

Bu kapsamda NFT’ler diğer alanlarda olduğu gibi marka kapsamında da kendine yer edinmeye başlamıştır. Nitekim, son zamanlarda başvuru sahiplerinin markalarını tescil ettirmek istedikleri zaman ilgili mal ve hizmet sınıflarına NFT’leri eklemeye başladığını görmekteyiz. Bu bağlamda McDonalds yeni yapmış olduğu marka başvurusunun kapsamına “sanat eseri, metin, ses ve video dosyaları ve NFT içeren indirebilir multimedya dosyaları” mallarını eklemiştir. (https://hypebeast.com/2022/2/mcdonalds-trademark-applications-enter-the-metaverse-nft-announcement (Erişim Tarihi: 31.12.2022))

Yine birçok firma  NFT’ler için yükselen talepleri karşılamak ve dijital pazar ve sanal evrenlerde (metaverse) ticari faaliyet gösterebilmek için, markalarını taşıyan sanal ürünlerini NFT olarak satışa sunmaya başlamıştır.  Mesela, Gucci markalı belirli çantalar NFT şeklinde oluşturulmuştur (https://www.artnews.com/art-news/market/gucci-nft-auction-christies-1234594632/ (Erişim Tarihi: 31.12.2022)), Burberry markasının yer aldığı NFT’ler ise oyun içi öğeler olarak satışa sunulmuştur (https://www.coindesk.com/markets/2021/08/04/british-fashion-brand-burberry-releases-first-nfts/ (Erişim Tarihi: 31.12.2022)). NFT’lerin metadata olmasından kaynaklı sahip olduğu eşsiz ve kalıcılık özelliği sayesinde birçok firma koruma için NFT’lerin büyük önem arz ettiği görüşündedirler.

Tüm bu sebeplerle NFT’ler sebebiyle bazı firmalar nezdinde davalar meydana gelmiştir. Bu kapsamda,  Hermes ile Mason Rothschild arasında gereçekleşen uyuşmazlık bu konuda bir örnek teşkil etmektedir.  Mason, Hermes’e ait Birkin çanta modelini “Metabirkin” ismiyle opensea platformunda satışa sunmuş ve bunun üzerine uyuşmazlık oluşmuştur. Bahse konu dava hala New York Federal Mahkemesi’nde devam etmektedir (https://www.thefashionlaw.com/hermes-names-metabirkins-creator-in-trademark-lawsuit/ (Erişim Tarihi: 31.12.2022)). Yine, Nike benzer bir uyuşmazlık için sneaker’larının NFT olarak satışa sunulması sebebiyle “StockX” firmasına dava açmış ve yargılama hala sürmektedir (https://www.theverge.com/2022/2/10/22925252/nike-stockx-shoe-lawsuit-vault-nft-trademark-infringement  (Erişim Tarihi: 31.12.2022)).

Ülkemizde NFT konusunda marka ile ilişkili bir karar bulunmamaktadır. Ayrıca Nice sınıflandırmasında da doğrudan NFT ile ilişkili bir mal veya hizmet bulunmamaktadır. Ancak, her ne kadar NICE sınıflandırmasında doğrudan NFT’ye lişkin bir ibare yok ise de uygulamada bir çok şirketin  9. sınıfta yer alan “indirilebilir sanal mallar” üzerinde marka tescil başvuruları yaptıkları görülmektedir (https://hukukvebilisim.org/metaverse-dunyasinda-marka-koruma/  (Erişim Tarihi: 31.12.2022)). Ayrıca, ilgili şirketler sanal malların satış hizmeti yani sanal perakende hizmetleri için 35. sınıfta da başvurular yapmaktadırlar. Yine, 41. sınıfta ilgili indirilebilir ürünlere ilişkin eğlence hizmetleri kapsamında da başvurular gerçekleşmektedir.

4-Sonuç

Tüm bu hususlardan blokzincir tabanlı dağıtık defter teknolojisini kullanan NFT’ler eşsiz, değiştirilemez ve ikame edilemez olmaları sebebiyle bu çağda çığır açabilme potansiyeline sahiptir. Her ne kadar genelde sanat eserleri için konuşulup kullanılsa da başka şekilde kullanılmasında da hiçbir engel yoktur. Dolayısıyla, marka hukuku açısından da gündem haline gelmiştir. Birçok büyük firma NFT olarak değerlendirilebilecek mal ve hizmet sınıflarında marka başvurusu yapmakta ve yatırımlarını buna göre yönetmektedir. Ayrıca, NFT’lerin satışa sunulduğu opensea platformu üzerinde birçok dava söz konusu olmuştur.  Bu bağlamda, NFT’ler ile marka hukukunun birlikte incelenmesi gereken yukarıda detaylı olarak ifade etmiş olduğumuz bazı davalar da söz konusu olmuştur. Ülkemizde NFT’ler ne yazık ki yaygın olmadığı için bu davalara rastlamamaktayız. Ama illa yakın gelecekte bu konular ülkemizde de gündem olacaktır. Kanaatimce, bu konuyla ilgili alınması gereken en önemli aksiyon NFT’leri de kapsayan kripto varlıklara ilişkin bir yasal düzenlemedir. Zira, bu düzenleme uygulamacıları birçok yükten kurtarabilecektir.

Av. Baran Can KAYA’nın tüm Blog yazılarını bağlantıdan okuyabilirsiniz.

Yazarın 12. Sayı’daki “Siber Risk Sigortası” yazısını okumak için bağlantıya tıklayınız.

Yazar: Av. Baran Can KAYA

Kaynakça

  1. SARI, O.(2022).NFT’ler Açısından Mali Hakların Devri Sözleşmesi. Ankara: Seçkin Yayınevi
  2. GÜRCAN, B. .(2022).Blockchain Teknolojisi. Ankara: Seçkin Yayınevi
  3. BİLGİLİ F., CENGİL M.F.(2022). Blockchain ve Kripto Para Hukuku.Bursa: Dora Yayınevi
  4. TEVETOĞLU, m. (2021).Hukuki Yönleriyle Kripto Varlıklar ve Kripto Varlıkların İlk Arzı.İstanbul: Aristo Yayınevi
  5. GUADAMUZ, A.(2021). “The treachery of Images: Non-Fungible Tokens and Copyright.” Journal of Intellectual Property  Law and Practice V. 16(12).
  6. HERIAN R., DI BERNARDINO C., CHOCZYK P.A., ELLUL J., FERREIRA A. CON GOLDBECK A., SIADAT A.  ve SIELDER N-L. (2021). “NFT-Legal Token Classification, EU Blockchain Observatory & Forum.
  7. SULUK C., KARASU R. ve NAL T. (2020).Fikri Mülkiyet Hukuku. Ankara: Seçkin Yayınevi
  8. KARACA E.C. (2015). “HUKUKİ AÇIDAN MARKA VE MARKA HAKKI” 10.21085-jemsos.12262-174234. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/174234#:~:text=Marka%20hakk%C4%B1%2C%20hukuki%20a%C3%A7%C4%B1dan%20sahibinin,etkileri%20olan%20mutlak%20bir%20hakt%C4%B1r (Erişim Tarihi: 31.12.2022).
  9. https://hypebeast.com/2022/2/mcdonalds-trademark-applications-enter-the-metaverse-nft-announcement (Erişim Tarihi: 31.12.2022).
  10. https://www.artnews.com/art-news/market/gucci-nft-auction-christies-1234594632/ (Erişim Tarihi: 31.12.2022).
  11. https://www.coindesk.com/markets/2021/08/04/british-fashion-brand-burberry-releases-first-nfts/ (Erişim Tarihi: 31.12.2022).
  12. https://www.thefashionlaw.com/hermes-names-metabirkins-creator-in-trademark-lawsuit/ (Erişim Tarihi: 31.12.2022).
  13. https://www.theverge.com/2022/2/10/22925252/nike-stockx-shoe-lawsuit-vault-nft-trademark-infringement  (Erişim Tarihi: 31.12.2022).
  14. https://hukukvebilisim.org/metaverse-dunyasinda-marka-koruma/  (Erişim Tarihi: 31.12.2022).