AMLD6 ve Kripto Para Düzenlemeleri

A. Kara Para Aklama Nedir?

Kara para; kısaca, yasalarda suç olarak tanımlanan fiillerin işlenmesi neticesinde elde edilen maddi menfaatler biçiminde tanımlanabilir. [Coşkun, 2003: 230] (AMLD 6)

Kara para aklama ise, suç ile elde edilen gelirlerin, ekonomiye kazandırılması işlemi olarak özetlenebilir.  

Suçtan gelir elde eden kişiler, bu parayı rahatça kullanabilmek için, bu kara paraları aklama yollarını aramaktadırlar. Dünya ekonomisinde kara para oranının %5 lere kadar vardığı, bunun da 2 trilyon dolara ulaştığı bilinmektedir. ( The Sixth Anti Money Laundering Directive, Bağlantı: https://graydon.be/en/resources/market-outlook-paper/sixth-anti-money-laundering-directive-amld-6 )

B. Kara Para Aklamanın Önlenmesi Konusunda Hukuki Düzenlemeler

Bu kadar büyük ekonominin, kaynağı bilinmez şekilde ekonomiye girmesi, dikkat çekecek olup, bu dikkat çekmenin de araştırılması için birçok hukuki düzenleme yapılmış ve ulusal veya uluslararası düzeyde resmi kurumlar kurulmuştur.

Hukuki düzenlemelere kısaca bakmakta fayda görmekteyiz. Öncelikle Uluslararası düzeydeki hukuki düzenlemeler incelenecektir.

1. Ulusal Düzeyde Kara Para Aklanmasının Önlenmesi Hukuksal Düzenlemeleri

Ülkemiz, yukarıda bahsettiğimiz şekilde uluslararası çoğu sözleşmeye imza atmış durumdadır. Gerek Kendimiz gerekse Uluslararası sözleşmeler uyarınca iç hukukumuzda da gerekli hukuksal düzenlemeleri yapmış durumdayız. Makalemizin konusunun  ” 5. Avrupa Kara Para Aklamanın Önlenmesi Direktifi” olmasından dolayı, Ulusal hukuki düzenlemelere kısaca değinilecek olup, Ulusal düzenlemelerimiz de ayrı bir yazının konusu olabilecektir.

Ülkemizde kara para aklamanın önlenmesi konusundaki mevzuatlar şu şekildedir: [MASAK, Bağlantı: https://masak.hmb.gov.tr/aklama-sucu-ulusal-mevzuat ]

1.1. Kanunlar

5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun

4208 sayılı Kara Paranın Aklanmasının Önlenmesine Dair Kanun

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu İlgili Maddeleri

5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu İlgili Maddeleri

1.2. Yönetmelikler

Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanının Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmelik

Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanının Önlenmesine İlişkin Yükümlülüklere Uyum Programı Hakkında Yönetmelik

Aklama Suçu İncelemesi Hakkında Yönetmelik

Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörizmin Finansmanının Önlenmesi Kapsamında İşlemlerin Ertelenmesine Dair Yönetmelik

Mali Suçlarla Mücadele Koordinasyon Kurulunun Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik

Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığı Elektronik Tebligat Sistemine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik

Kontrollü Teslimat Uygulaması Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik

1.3. Tebliğler

MASAK Genel Tebliği Sıra No: 5-19 Arası

1.4. MASAK Rehberleri

Mali Suçları Araştırma Komisyonu (MASAK) da bu konuda birçok Rehber ile iç mücadelede büyük rol oynamaktadır.

2. Uluslararası Düzeyde Kara Para Aklamanın Önlenmesi Regülasyonları

2.1. Uyuşturucu ve Psikotrop Maddeler Kaçakçılığına Karşı BM Sözleşmesi (Viyana Konvansiyonu)

19 Aralık 1988’de kabul edilmiştir ve ülkemiz 20 Aralık 1988’de imzalamıştır. Uyuşturucu ile mücadelenin daha etkin yürütülmesini amaçlamaktadır. Sözleşmenin “Suçlar ve Yaptırımlar” başlıklı 3-1/b maddesine göre gayrimeşru kaynaktan gelen paraların kaynağının gizlenmesi “kara para aklama” suçu olarak belirlenmiştir. [Üstün, 2008:20]

2.2. Sınıraşan Organize Suçlara Karşı BM Sözleşmesi (Palermo Konvansiyonu)

2000 tarihinde kabul edilmiş ve ülkemizce 2000 tarihinde imzalanıp 2003’te Meclis’te kabul edilmiştir. Sözleşme uyarınca kara para aklama, yolsuzluk, organize suç örgütlerine katılma gibi eylemlerin imzalayan ülkelerce suç haline getirilmesi öngörülmüştür. [Üstün, 2008:21]

2.3. BM Terörizmin Finansmanının Önlenmesi Sözleşmesi (Newyork Sözleşmesi)

Yine 1999 tarihinde imzaya sunulan ve ülkemizce 2001 yılında imzalanan bu sözleşme, ülkelerin kendi iç hukuklarında terörizmin finansmanını suç saymaları, suça karışan şüphelileri kendi ülkelerine iade etmeleri, finansal kuruluşlardan terörizme fon sağlanmasının engellenmesi gibi olaylarda Ulusal regülasyonların ve denetimlerin yapılmasını öngörmektedir. [Üstün, 2008:22]

2.4. AB 91/308/EEC Sayılı Direktifi

Avrupa Birliği düzeyinde 10 Haziran 1991 tarihinde kabul edilen Mali Sistemin Karapara Aklama Amacıyla Kullanılmasının Önlenmesi hakkında 91/308 sayılı Avrupa Birliği Konseyi (The Council of the European Union) Direktifi, sermaye akışını ve mali hizmetleri sınırlamadan mali sistemin karapara aklamada bir araç olarak kullanılmasını engellemeyi amaçlamıştır. [Üstün, 2008:23]

2.5. 2001/97/EEC Sayılı Direktif

Finansal Sistemlerin Kara Para Aklanmasında Kullanılmasının Önlenmesine Dair, 91/308 sayılı Direktifi Değiştiren 2001/97 sayılı direktif, sadece uyuşturucu suçlar ile sınırlı tutan bir anlayış yerine, yolsuzluk, organize suçlar, sahtecilik gibi suçları da kapsamıştır. [Üstün, 2008:23]

2.6. 2005/60/EEC Sayılı Direktif

Avrupa Komisyonu, üye devletlerin ülkelerinde kara para aklamanın önlenmesi konusunda gerekli iç hukuki düzenleme ve idari kurumsallaşmanın kurulması amacıyla bu direktifi çıkarmıştır. 2005 yılında çıkmıştır. [Üstün, 2008:24]

2.7. 141 ve 198 sayılı AK Sözleşmesi

Türkiye’nin 2005 ve 2007 yıllarında imzaladığı bu sözleşmeler, üye ülkelerce kara para aklamanın önlenmesi konusunda iç düzenleme yapmaları, iç idari ve diğer tedbirleri almaları ve adli yardımlaşma uyarınca gerekli düzenlemelerin ve altyapıların oluşturulması ve eylemde bulunulması konusunda düzenlemeler içeren Sözleşmeler olup [Üstün, 2008:24], kara para aklamanın önlenmesi anlamında çok önemli sözleşmelerdir.

2.8. FATF (Mali Eylem Görev Gücü) Tavsiyeleri

Aşağıda bahsedeceğimiz üzere, kara para aklamanın ve terörizmin finansmanının önlenmesi konusunda icrai ve denetleyici bir AB Kurumu olan FATF, 1990 yılında 40 adet tavsiye yayınlamıştır. 2001 ve 2004’teki eklemeler ile de bu tavsiyeler 49’a çıkmıştır. 2012 yılında ise          40 tavsiye” olarak güncellenip yayınlanmış ve üye ülkeler için bağlayıcı olmuştur. [Mutluoğlu, 2020: 88-89]

FATF’e üye ülkelerden olan ülkemiz de FATF tavsiyelerine göre düzenlemeler ve icralar gerçekleştirmektedir. 

2.9. 2015/849/EEC Sayılı Direktif (4.AMLD)

1.6. bölümde bahsettiğimiz AB Direktifi’ne, FATF 40 Tavsiyesinin eklenmesi ile düzenlenmiş hali, karşımıza 2015/849/EEC sayılı 4. Anti Money Laundering Directive(AMLD4) olarak karşımıza çıkmıştır. 40 Tavsiyeye göre düzenlenmiş bu direktif, finansal kurumların belli bir meblağ üzeri işlemleri bildirmelerini de içeren birçok yeni hükme sahiptir.  [Mutluoğlu, 2020: 109]

2.10. 2018/843 EEC Sayılı Direktif (5.AMLD)

Avrupa Birliği’nin 5. AMLD, 10 Ocak 2020 tarihi itibarıyla yürürlüğe girmiş ve sanal para birimlerine ilişkin hükümler içermesi sebebiyle diğer Direktiflerden bir miktar ayrışmıştır. [Mutluoğlu, 2020: 110] Kripto para olarak tabir edilen paraların/varlıkların kara para aklamada kullanılmasında yaygın kullanılması bu direktif güncellemesine sebebiyet vermiş olup, bu anlamda yüksek oranda gerekli bir direktif olmuştur.

AMLD 5, 4. Kara Para Aklama’nın Önlenmesi Direktifi’nden birçok fark içermektedir. Özellikle “Müşterini Tanı(Know Your Customer(KYC))” prensipleri ve yükümlülükleri anlamında önemli değişikliklere içermektedir. Bu anlamda aşağıdaki esaslarda prensipler içermektedir:(Dinçer, 2021, Bağlantı adresi: https://fineksus.com/a-brief-summary-on-5th-aml-directive-of-eu/ )

• Şirketler için daha yüksek şeffaflık oranı.
• Ulusal ve Uluslararası “mali istihbarat birimleri” için daha geniş imkanlar.
• Kripto paralar konusunda kripto para borsaları(kripto varlık hizmet sağlayıcıları) için daha yüksek denetim ve müşteriyi tanıma yükümlülükleri
• Kripto para cüzdanlarının daha iyi takibi.
• Yüksek riskli üçüncü ülkelerin değerlendirilmesine ilişkin genişletilmiş kriterler ve bu ülkelere ve bu ülkelerden yapılan işlemler için geliştirilmiş güvenlik önlemleri.
• Ülkeler arasında daha iyi işbirliği gerçekleştirilmesi.

AMLD 5, kripto para borsaları ve diğer finans kurumları için müşteri tanıma, şüpheli işlem bildirimi gibi hususlarda ayrıntılı sınırlara ve hususlara yer vermiş ve özellikle kripto para sektöründeki usulsüz durumları önlemek için büyük adımlar atmayı amaçlamıştır.

Tüm bu amaçların yanında, AMLD 5’teki bazı belirsizlikler de uygulamada sorunlara yol açmış ve yeni bir “Kara Para Aklamanın Önlenmesi Direktifi” ihtiyacından, Avrupa Komisyonu (Europe Commission) 20 Temmuz 2021’de Parlemento’ya “Anti Money Laundering Directive 6” (AMLD 6) hazırlamış ve teklifi sunmuştur.

2.12. Anti Money Laundering Directive 6 (AMLD 6)

AMLD 6, AMLD 5’teki belirsizlikleri giderme hedefinin yanında, cezai yaptırımları da artırmıştır. Daha sert yaptırımlara sahiptir. Bu anlamda AB ülkeleri açısından daha uygulanabilir olmayı amaçlamaktadır. Yine finansal kurumlara / kripto varlık hizmet sağlayıcılarına(KVHS-VASP) daha büyük sorumluluk yüklemektedir. (Codevist, Bağlantı: https://blog.codevist.com/ab-altinci-kara-para-aklama-direktifi-69d3d3221412 )

AMLD 6, şu altı esası içermektedir(Avrupa Komisyonu 2021/0250(KOİ) sayılı Yasa Teklifi):

1. Mevcut AB AML/CFT çerçevesinin etkin bir şekilde uygulanmasını sağlamak,    

2. AML/CFT konusunda bir AB tek kural kitabının oluşturulması,    

3. AB düzeyinde AML/CFT denetiminin sağlanması,    

4. Mali İstihbarat Birimleri (FIU’lar) için bir destek ve işbirliği mekanizmasının oluşturulması,    

5. AB düzeyinde ceza hukuku hükümlerinin uygulanması ve bilgi alışverişi,    

6. AB AML/CFT çerçevesinin uluslararası boyutunun güçlendirilmesi.  

Mevcut dördüncü ve beşinci AML/CFT Direktiflerinin bölümleri, Yönetmelikte doğrudan uygulanabilir kurallar haline gelecektir. AMLD 6, ulusal AML/CFT sistemlerinin gerekli esnekliğini korumak için Üye Devletler tarafından aktarılması gereken hükümleri içerecektir. (Wahl, 2021, Bağlantı: https://eucrim.eu/news/aml-package-iii-6th-aml-directive-proposed/ )

Üye devletler, 3 Aralık 2020’ye kadar, finansal kurumlar ise 7 Haziran 2021’e kadar uyumlarını tamamlaması gerekmekte ise de, şu ana kadar tamamlanmış değildir.

6. Kara Para Aklamanın Önlenmesi Direktifi, yukarıdaki genel prensipleri içermekte olduğunu belirtmiştik. Bunun yanında Direktif, makalemizin konusu olan “kripto para” sektörünü etkileyebilecek aşağıdaki hükümleri içermektedir.

AMLD 6 ve Kripto Para Düzenlemeleri

1. Tüm kumar hizmeti sağlayıcıları, Üye devletler tarafından düzenlenecektir. ( AMLD 6, m.4)

Kripto paralar, meşru amaçlarla kullanılabileceği gibi, meşru olmayan zararlı amaçlarla da kullanılabilmektedir. Bu anlamda bazı internet sitelerinin Tokenlar ile kumar faaliyeti gerçekleştirebildikleri de gerçektir. Bu kişi/kurum/siteler Direktif’e göre düzenlenecek ve denetlenecektir.

• Kripto Varlık Hizmet Sağlayıcı (VASP/KVHS) lar, faaliyet gösterdiği üye ülkelerde “irtibat noktaları” atayacaklardır. Bu irtibat noktaları vasıtası ile AML/CFT konusunda gerekli önlemler alınacaktır. (AMLD 6, m.5)

Aynı maddede ayrıca, KVHS’lerin uygulaması gereken AML(Kara Para Aklamanın Önlenmesi) teknik standartları da oluşturulacağı belirtilmiştir.

• Avrupa Komisyonu, dört yılda bir kara para aklamanın önlenmesi konusunda rapor sunacak ve raporu güncelleyecektir.

• Üye devletler, kendi iç hukuki ve idari sistemlerinde kara para aklamanın önlenmesi mekanizması kuracak, hukuki altyapıyı sağlayacak ve gerekli denetlemeleri yapacaktır. (AMLA)(AMLD 6, m.8)

• Üye devletler, m.8’deki belirlemerinde, risk değerlendirmelerini, finansal işlem yapan kurumların düşük veya yüksek riskli olarak belirlenmesini ve buna uygun önlemlerin alınmasını da sağlayacaktır. (AMLD 6, m.8)

• Üye ülkeler, m.8’e göre düzenlenen hukuki ve idari altyapıya göre, finansal hesap sahibi(kripto para borsalarındaki kişiler de dahil edilebilir buna) olan kişilerin belirlenmesi için, bu hesapların “gerçek lehdarı”nın belirlenmesini sağlayacaktır. Merkezi sicillerde ise bu gerçek lehdar bilgileri tutulacaktır. Bu merkezi sicil de güncel tutulacaktır. (AMLD 6, m.10)

• IBAN sahiplerinin kontrolü ve denetimi artırılacaktır. hesaplar için kimlik bilgilerinin, hesap açılış ve kapanış bilgilerinin de açık şekilde gerçek lehtarlar açısından yazdığı bir merkezi sistem oluşturulacaktır. (AMLD 6, m.14)

• Üye devletlerin bu mekanizmaları, “ara bağlantı” ile birbirine bağlanacak ve kara para ağları daha iyi tespit edilebilecektir. (AMLD 6, m.15)

• Üye devletler, bir Mali İstihbarat Birimi (FIU) kuracaktır. Bu birimler, ülke içinde birçok bilgiye erişim imkanına sahip olacaktır. (Ayrıca bu erişim imkanın kişilerin temel hak ve özgürlüklerine zarar vermeme ölçüleri de Direktif’te geçmektedir.)

Mali İstihbarat Birimleri, aşağıdaki bilgilere erişebilecektir(m.18):

(i) Madde 14 uyarınca ulusal merkezi otomatik mekanizmalarda yer alan bilgiler;

(ii) banka havaleleri hakkında bilgi;

(iii) yükümlü kuruluşlardan alınan bilgiler;

(iv) ipotekler ve krediler hakkında bilgi;

(v) ulusal para birimi ve döviz kuru veri tabanlarında yer alan bilgiler;

(vi) menkul kıymetler hakkında bilgi;

(xiv) noktası hariç olmak üzere, en azından aşağıdaki idari bilgilere doğrudan erişim:

(i) vergi ve gelir makamları tarafından tutulan veriler dahil mali veriler;

(ii) ulusal emlak kayıtları veya elektronik veri erişim sistemleri ve tapu ve kadastro kayıtları;

(ii) gerçek kişilerin ulusal vatandaşlığı ve nüfus kayıtları;

(iv) ulusal pasaportlar ve vize kayıtları;

(v) sınır ötesi seyahat veri tabanları;

1. Üye Devletler, bir işlemin kara para aklama veya terörün finansmanı ile ilgili olduğuna dair bir şüphenin olması durumunda, FIU’ların doğrudan veya dolaylı olarak devam eden bir işleme ilişkin onayı askıya alma veya vermeme konusunda acil önlem alma yetkisine sahip olmasını sağlayacaktır. (m.19) Önlemler 48 saat içerisinde uygulanacaktır.

Bir banka veya ödeme hesabıyla ilgili birkaç işlemin kara para aklama veya terörün finansmanı ile ilgili olduğuna dair bir şüphe olması durumunda, Üye Devletler, FIU’nun bir bankanın veya ödemenin kullanımını askıya almak için doğrudan veya dolaylı olarak acil önlem alma yetkisine sahip olmasını sağlayacaktır. (m.19)

Hesabın askıya alınması, kapanması gibi önlemler bunun içindedir. Kişiler bu karara itiraz edebilecektir.

Cezalar

Üye Devletler, 1. paragrafta atıfta bulunulan durumlarda, uygulanabilecek azami parasal yaptırımların, söz konusu menfaatin belirlenebildiği durumlarda ihlalden elde edilen menfaat miktarının en az iki katı veya en az 1 000 000 Avro tutarında olmasını sağlar.

Üye Devletler, 2. paragraftan istisna olarak, ilgili yükümlünün bir kredi kuruluşu veya finans kuruluşu olması durumunda, aşağıdaki yaptırımların da uygulanabilmesini sağlar:

• Tüzel kişi: 10.000.000 Euro veya yıllık cironun %10 u.
• Gerçek kişi: 5.000.000 Euro.

Bu önlemler, kripto para borsaları için de uygulanabilir durumdadır. Zira Direktif yukarıda da bahsettiğimiz üzere kripto para borsalarını da kapsamakta ve önemsemektedir.

3. Sonuç

Görüldüğü üzere AMLD 6, kara para aklamanın önlenmesi için yükümlülükleri daha da sıkılaştırmıştır. Özellikle bir şirket bünyesinde kurulan ve herhangi özel bir denetime tabi olmayan kripto para borsaları (kripto varlık hizmet sağlayıcıları), Ülkemizde de etkisinin görüldüğü üzere çok daha fazla denetlenecek ve çok daha fazla yükümlülüğe sahip olacaktır.

Yukarıda bahsedildiği şekilde, kripto para borsalarında işlem yapan gerçek/tüzel kişiler de birçok hükümden doğrudan veya dolaylı şekilde etkilenecektir.

Yazar: Av. Ali ERŞİN

Yazarın diğer yazılarını ise bağlantıdan görebilirsiniz.

Kaynakça

Anti Money Laundering Directive 6, Europe Commission, Bağlantı: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52021PC0423 , Erişim Tarihi: 03.01.2022)

Dinçer Ahmet Vefik, A Brief Summary on 5th AML Directive of EU, Bağlantı: https://fineksus.com/a-brief-summary-on-5th-aml-directive-of-eu/ )

(Codevist, Bağlantı: https://blog.codevist.com/ab-altinci-kara-para-aklama-direktifi-69d3d3221412, Erişim Tarihi: 01.01.2022)

Çoşkun Neslihan, Ar. Gör. , Kara Paranın Aklanması Suçu, SÜHF Yüksek Lisans Tezi, 2003

Mutluoğlu Derya, Kripto Para Birimleri ve Suçtan Kaynaklanan Malvarlığı Değerlerini Aklama Suçu, Marmara Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, 2020

The Sixth Anti Money Laundering Directive, Bağlantı: https://graydon.be/en/resources/market-outlook-paper/sixth-anti-money-laundering-directive-amld-6

Üstün Oktay, Karapara Aklama ve Terörün Finansmanı ile Mücadelede Uluslararası Girişimler ve Araçlara Toplu Bakış, 2008

(Wahl Thomas, 2021, Bağlantı: https://eucrim.eu/news/aml-package-iii-6th-aml-directive-proposed/, Erişim Tarihi: 01.01.2022 )