SPK Uyuşmazlıkları ve Alternatif Çözüm Yolları
Konuk Yazar: AV. SEVAL ÇİÇEK
1.SERMAYE PİYASASİ UYUŞMAZLIĞI KAVRAMI
Sermaye piyasası uyuşmazlıklarından bahsetmek için öncelikle bir semaye piyasası işlemi söz konusu olmalıdır. Sermaye piyasası işlemi denildiğinde ise en az bir sermaye piyasası aracı ile ilgili olmak üzere sermaye piyasası kurumları, yatırımcılar, üyeler ve düzenleyici yapılar arasındaki işlemlerin anlaşılması gerekir. (sermaye piyasası uyuşmazlıkları)
Sermaye piyasası araçları, menkul kıymetler ve türev araçlar ile Sermaye Piyasası Kurulunca (“Kurul” ya da “SPK”) bu kapsamda olduğu belirlenen diğer sermaye piyasası araçlarıdır.
Ülkemizde pay senedi, borsa yatırım fonu, varant, sertifika, repo, devlet tahvili, hazine bonosu, özel sektör borçlanma aracı, kira sertifikası, varlığa dayalı veya varlık teminatlı menkul kıymet, vadeli işlem ve opsiyonlara doğrudan yatırım yapmak mümkündür.
2.SERMAYE PİYASASİ UYUŞMAZLIK TÜRLERİ
Sermaye piyasası uyuşmazlık türlerini açıklamadan önce uyuşmazlığın taraflarını tanımlamak gerekir. Uyuşmazlıklarının taraflarını, sermaye piyasası araçlarını ihraç edenler ihraççılar; sermaye piyasası aracına yatırım yapanlar yatırımcı/müşteriler ve aracılık faaliyetinde bulunan aracı kurumlar olarak sıralayabiliriz.
Sermaye piyasası işlemlerinden kaynaklanan uyuşmazlıkları ise ;
- İhraççı-Yatırımcı
- Finansal aracı – Yatırımcı
- Diğer sermaye piyasası kurumları – Yatırımcı
- Sermaye piyasası kurumlarının kendi aralarındaki uyuşmazlıklar olmak üzere dört kategoride ele almak mümkündür.
Dünya genelinde bugün sermaye piyasası uyuşmazlıklarına neden olan ve tahkime sunulabilecek olan belli başlı durumları (Grant, 1994: 185-197);
· Aracının hileye başvurarak yatırımcıyı bilinçli bir şekilde yanlış bir yatırıma yönlendirmesi neticesinde yatırımcının zarara uğraması,
· Piyasa aktörleri arasında tesis edilmiş bir sözleşmenin taraflardan herhangi biri tarafından ihlal edilmesi nedeniyle bir diğer tarafın zarara uğraması,
· Aracının yatırımcıya verdiği tavsiye ve önerilerin işlem konusu sermaye piyasası aracı ile yatırımcının finansal durumuna uygun olmaması,
· Aracının, yatırımcının yatırım amaçlarıyla örtüşmeyen, aşırı ve gereksiz menkul kıymet alım satımı yapması,
· Yatırımcının aracıya verdiği bir işlem talimatının yerine getirilmemesi, kısmen yerine getirilmesi veya makul zamanda yerine getirilmemesi nedeniyle yatırımcının zarara uğraması,
· Aracının yatırımcının bilgisi dışında yatırımcının nam ve hesabına yetkisiz işlemler yapması,
· Aracının yatırımcıyı yanlış bilgilendirmesi neticesinde yatırımcının başarısızlıkla sonuçlanan bir yatırım kararı alması,
· Yatırımcının hesabında bulunan nakit para miktarının bir yatırım işlemine yetmediği durumlarda aracı tarafından kredili yatırım hesaplarının kullanılmasına ilişkin sözleşmelerin ihlâl edilmesi şeklinde sıralamak mümkündür.
3.SERMAYE PİYASASI UYUŞMAZLIKLARINDA ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜMLERİ
Sermaye piyasaları her geçen gün gelişir ve yatırım araçları çoğalırken pandemi nedeni ile sermaye piyasası araçları kullanıcı sayılarında da hayli artış oldu. Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) verilerine göre, son bir yılda yatırımcı sayısı artışı oranı yüzde 75. Hal böyle olunca da başta sermaye piyasaları uyuşazlıklarının hızlı ve efektif bir şekilde çözüme kavuşması büyük önem kazandı.
Yatırımcılar, söz konusu uyuşmazlıklar için her zaman için mahkemeye başvurabileceği gibi eğer isterlerse mahkeme dışı uyuşmazlık çözüm yöntemlerinden de faydalanabilirler.
Yatırımcıların, başvurabilecekleri mahkeme dışı uyuşmazlık çözüm yöntemleri aşağıda özetlenmiştir:
1. A.BORSA İSTANBUL A.Ş. BÜNYESİNDE ÇÖZÜM
Yatırımcılar, borsa işlemlerinden kaynaklanan uyuşmazlıkları ile ilgili olarak Borsa İstanbul A.Ş.’ye (“Borsa İstanbul “) şikayette bulunabilirler.
Borsa İstanbul üyesi olan banka ve aracı kurumlarla ilgili şikâyetler, Borsa Yönetim Kurulu tarafından çözülür. Borsa İstanbul Yönetim Kurulu kararının tebliğini izleyen 10 iş günü içinde Borsa İstanbul aracılığıyla SPK’ya itiraz edilebilir. SPK, itirazlara ilişkin kararını 7 iş günü içinde verir. SPK’nın kararı nihaidir. Ancak, bu karara karşı, kararın tebliğini izleyen 30 gün içinde mahkemeye başvurulabilir.
2. B.TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARİ BİRLİĞİ’NDE ÇÖZÜM
Kamu kurumu niteliğindeki Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği’nin (“TSPB”), borsa işlemleri dışındaki sermaye piyasası işlemlerine yönelik olarak üyesi olan banka ve aracı kurumlar ile yatırımcılar arasındaki uyuşmazlıkların çözümüne yardımcı olma görevi vardır.
TSPB bünyesinde çözülebilecek uyuşmalıklar; kıymetlerin saklanması, kaydının tutulması, yatırımcıya kıymetlerin ve nakdin zamanında teslim edilmesi, temerrüt faizi işletilmesi, virman işlemlerinin müşteri talimatına uygun olarak gerçekleştirilmesi, kredili işlemler, rüçhan hakkı kullanımı vb. konulardan oluşmaktadır.
TSPB’nin kullandığı uyuşmazlık çözüm yöntemleri arabuluculuk ve tahkimdir.
I-ARABULUCULUK
TSPB, üyeleri ile yatırımcılar arasındaki uyuşmazlıklarda, yapılan yazılı başvuru üzerine herhangi bir ücret talep edilmeksizin tarafları uzlaştırıcı girişimlerde bulunmaktadır. Bu hizmet 6325 sayılı Kanun kapsamında hukukumuzda uygulanan arabuluculuktan farklı olarak hukuken bağlayıcı değildir. Taraflardan biri kararı kabul etmezse mahkemeye başvurabilir.
Bununla birlikte Sermaye piyasası uyuşmazlıklarının Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu (“HUAK”) kapsamında çözülmesi ise her zaman mümkündür.
Ancak, Sermaye piyasası uyuşmazlığının tarafı olan bireysel yatırımcılar tarafından 6502 sayılı TKHK m. 68(1) hükmü gereğince, 10.390-TL’nin altında bulunan tüketici uyuşmazlıklarında tüketici hakem heyetlerine başvurulması zorunludur.
II-TAHKİM
Tarafların üzerinde serbestçe tasarrufta bulunabildiği sermaye piyasası uyuşmazlıklarını tahkime taşıması mümkündür. Bununla birlikte tahkim, tarafların yazılı bir sözleşmeyle uyuşmazlığın çözümünde tahkim yöntemini kullanacaklarına karar vermesi durumunda uygulanabilir.
Bu durumda uyuşmazlık, hakem ya da hakemler aracılığıyla çözülür. Tahkim kararları tarafları bağlayıcı niteliktedir. Hakem kararına karşı yalnızca iptal davası açılabilir. İptal davası, tahkim yeri bölge adliye mahkemesinde açılır; öncelikle ve ivedilikle görülür.
Taraflar , sözleşmede hakemlerin atanma şekli ve/veya uygulanacak tahkim kurallarını belirtilebilir.
Taraflar, aralarındaki sözleşmede TSPB Tahkim Kurallarının uygulanmasına karar vermişlerse, uyuşmazlık durumunda TSPB’ye yazılı olarak başvururlar. Bu durumda hakemlerin TSPB tarafından atanır ancak TSPB bizzat hakemlik yapmaz. TSPB, tahkim sürecince dava ve cevap dilekçelerinin gönderilmesi, duruşmaların yapılması, hakem toplantılarının gerçekleştirilmesi, taraflara yapılacak tebligatlar vb. hususlarda sekretarya hizmeti verir.
Yukarıda anlatılanlardan anlaşılacağı üzere, sermaye piyasası uyuşmazlıklarında TSPB bünyesinde oluşturulan idari süreç dışında da tahkim sürecinin işletilmesi mümkündür.
SONUÇ
Hızlı gelişen teknoloji ve Covid-19 pandemisinin tüketici davranışlarındaki etkisi ile yatırım araçları ve sermaye piyasası işlemleri büyük artış göstermiştir. Söz konusu artışla birlikte bu alanda yaşanan uyuşmazlıkların hızlı, etkin ve maliyetsiz şekilde çözüme kavuşması da hayli önem kazanmıştır.
Ülkemizde sermaye piyasaları uyuşmazlıklarının tahkim ile çözümlenme oranın yükseltilmesi, uyuşmazlıklara uygulanacak kurumsal tahkim kurallarının ve alternatif modellerin geliştirilmesi, yatırımcı ve diğer aktörlerin tahkimin faydaları ve uzlaşmanın önemi konusunda bilgilendirmeleri, tahkim maliyetlerinin düşürülmesi gibi efektif çözümlerle mümkün olabilir. Bu şekilde finansal piyasalara olan güvenin artacak ve gelişme gösterecektir.
Hukuk ve Bilişim Dergisi’nin geçmiş sayılarına bağlantıdan ulaşabilirsiniz.
Hukuk ve Bilişim Blog Platformumuz da bağlantıdadır.
KAYNAKÇA
1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu
6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu
6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu
6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu
2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu
https://www.spk.gov.tr/SiteApps/Yayin/YayinGoster/422
https://www.tspb.org.tr/wp-content/uploads/2015/12/tspb_yatirimcisikayet_30062015.pdf